Met een dramatische nachtelijke persconferentie kondigde de Italiaanse premier Matteo Renzi zijn aftreden aan. Of het zo’n vaart loopt, valt nog maar te bezien. Maar het mini-Europa kraakt in zijn voegen. En daarmee de hele Europese Unie.
Bij een opkomst van 69 procent stemde bijna 60 procent tegen het voorstel van Renzi om de grondwet te veranderen. Renzi wilde Italië beter bestuurbaar maken door de macht van regionale bestuurders in te perken, een meerderheid van zijn burgers niet. Italië lijkt wel wat op de EU.
Jelte Wiersma: Uitbreiding EU gaat maar door, ondanks historische lessen
Noord moet zuid helpen
Italië is politiek en cultureel nauwelijks een eenheid. Bestuurlijk is het een federatie. Vier autonome regio’s dragen zelfs geen belasting af aan Rome. Een groot deel van het productieve en competitieve noorden wordt desondanks al decennia gedwongen hun goede geld aan het lamlendige Rome en zuiden te geven. Die financiële aderlating heeft ook in het noorden inmiddels effect: het zakt steeds verder weg.
Renzi’s wens om macht in Rome te centraliseren was dan ook gedoemd te mislukken. Net zoals burgers overal in Europa in meerderheid niet willen dat Brussel meer macht krijgt. In Italië willen Venetië en de ommelanden zelfs onafhankelijkheid en weer een stadstaat worden.
Een groot pluriform land met grote economische en culturele verschillen blijkt slechts bestuurbaar als een (semi-)dictator de macht heeft of een corrupte slimmerik het land met de maffia en Vaticaan op smeergeld draaiende houdt. Maar dat loopt eens vast – zoals nu.
Ouderen willen helemaal geen hervormingen
Broodnodige hervormingen van justitie, regelvermindering, hervormingen van pensioenen en uitkeringen komen nauwelijks van de grond. Dat is extra moeilijk doordat de Italianen zo’n beetje gestopt zijn zich te reproduceren en de meest vergrijsde bevolking van Europa hebben. Over 25 jaar zijn er van de 60 miljoen Italianen slechts 40 miljoen over.
Die ouderen zijn vaak best aardig af en willen geen hervormingen. Hun kinderen die wel hervormingen willen– de beter opgeleiden althans – trekken massaal naar elders. Renzi heeft voor hen niets gedaan, want ouderen bepalen wie de macht heeft.
Les voor Europa
De Italiaanse les voor de Europese Unie is dat het vooral niet die weg op moet. Dus geen centralisatie, minder regels, geen geldstromen van noord naar zuid en ruimte voor jongere generaties. Het kan zomaar zijn dat Italië, dat met centralisatie dus matige ervaringen heeft, dat er in Brussel en vooral Berlijn met een grote klap inhamert.
Mocht Renzi inderdaad vertrekken en er parlementsverkiezingen volgen, dan maakt de EU- en eurosceptische Vijfsterrenbeweging een goede kans het landsbestuur in handen te krijgen. Na de Brexit en de overwinning in Polen van de EU-sceptische PiS is dat dan het zoveelste signaal van een groot land dat de macht van de EU moet worden ingeperkt.
Voor de EU en Italië – lang erg pro-EU om de eigen Romeinse problemen op te lossen – zou dat een keerpunt zijn. En voor eenheidsmunt de euro net zozeer. Een nodig keerpunt.