Chantal Nijkerken-de Haan, de nummer 30 op de kandidatenlijst van de VVD, behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen een verrassend aantal ‘tactische’ voorkeurstemmen. Haar score illustreert hoe de nieuwe tactiek aanslaat om het aantal vrouwen in de politiek te vergroten.
Gewoontegetrouw is de vrouwelijke voorkeurstem vooral van symbolische waarde. Vrouwen (en sommige mannen) vinden dat er te weinig vrouwen op het Binnenhof rondlopen. Daarom stemmen ze niet op de mannelijke lijsttrekker van hun partij, maar geven ze een voorkeurstem aan een vrouw hoog op de kandidatenlijst.
Lees ook: strategisch stemmen doe je zo
In de verkiezingscampagne werd – onder meer door Elsevier – gesteld dat zo’n keuze niet slim is. Een vrouw hoog op de lijst komt er toch wel in en de stemmen komen dan vaak ten goede aan een mannelijke kandidaat. Voor een slimme voorkeurstem moest je de peilingen scherp in de gaten houden. Vervolgens stemde je bij voorkeur op een vrouw die op een ogenschijnlijk onverkiesbare plaats stond. Als ongeveer 17.000 medestanders ook zo redeneerden, kwam die vrouw in de Tweede Kamer, ten koste van een hoger geplaatste kandidaat. Die laatste kon in principe ook een vrouw zijn – dan zou het vrouwensaldo niet verbeteren – maar doorgaans was dat een mannelijke kandidaat.
Chantal Nijkerken
De VVD stond in de peilingen voor de Tweede Kamerverkiezingen op zo’n 28 zetels. De kandidaten 22 tot en met 29 waren allen mannen. Veel kiezers namen de tip ter harte en stemden op kandidaat nummer 30, Chantal Nijkerken. Een voorkeurskandidaat heeft ruim 17.000 stemmen nodig (een kwart van de kiesdeler) om vanuit een onverkiesbare plaats toch door te schuiven naar een Kamerzetel.
In haar eigen kiesdistrict (Limburg) kreeg Nijkerken 4.580 voorkeurstemmen. Maar ook elders probeerden vrouwelijke VVD-kiezers haar aan een zetel te helpen. In kiesdistrict Utrecht kreeg ze 985 voorkeurstemmen, in Tilburg 930, in Haarlem 723, en in Zwolle 634. Zo ging het door. Zelfs op Bonaire waren 3 VVD-kiezers die de voorkeur aan kandidaat 30 gaven.
Nijkerken kwam op een totaal van 12.761 stemmen. (Volgens de processen-verbaal van de twintig kieskringen, de definitieve uitslag maakt de Kiesraad vanmiddag bekend.) Ze zat zo’n 4.500 stemmen onder de voorkeurslimiet. Deze voorkeursactie is dus mislukt. Maar niet getreurd! De VVD scoorde beter dan de peilingen aangaven en behaalde 33 zetels. Chantal Nijkerken komt sowieso in de Kamer.
Om het aantal vrouwen in de VVD-fractie op te stuwen, was een voorkeurstem op kandidaat nummer 37, Antoinette Laan-Geselschap nodig geweest. (De VVD-kandidaten 31 tot en met 36 waren allemaal mannen.) Maar welke VVD-vrouw durfde zo optimistisch te zijn dat rekening moest worden gehouden dat kandidaat 37 kon doorschuiven naar een Kamerzetel? En dat de VVD-fractie zelfs een elfde vrouw kon verwelkomen? Vrijwel niemand. In haar eigen kieskring, Rotterdam, kwam Antoinette Laan niet verder dan 888 voorkeurstemmen. Dat schoot niet op.
Voorkeurstemmen op links
Op links kwam de tactische vrouwelijke voorkeurstem beter tot zijn recht dan op rechts.
Lilianne Ploumen stond bij de PvdA op nummer 10, maar kreeg circa 22.000 voorkeurstemmen. Dat is genoeg om kandidaat nummer 9, William Moorlag, te passeren en de negende zetel van de PvdA in te nemen.
Lees verder: Ploumen toch de Kamer in
GroenLinks behaalde 14 zetels. Op nummer 14 stond een vrouw, Lisa Westerveld, die ook in de Kamer zou zijn gekomen als GroenLinks slechts 13 zetels had behaald. Want Westerveld kreeg ruim 18.000 voorkeurstemmen. Die waren dus niet echt relevant.
Maar lager op de lijst was er wel een vrouwelijk succes. Kandidaat nummer 19 van GroenLinks, Isabelle Diks, scoorde circa 25.000 voorkeurstemmen. Daarmee verdringt zij een man: Paul Smeulders, de nummer 13 van GroenLinks. Hij komt voorlopig niet in de Tweede Kamer. De GroenLinks-fractie bestaat straks uit acht vrouwen en zes mannen.