Het is lood om oud ijzer, een regeerakkoord met GroenLinks of met de ChristenUnie. Hoe heeft dat zo ver kunnen komen?
Nadat de eerste poging een kabinet te vormen met onder anderen GroenLinks was mislukt, is een van de mogelijkheden om de ChristenUnie er bij te halen. Maar, zo wordt ook vanuit deze christelijke partij zelf gezegd: op thema’s als klimaat, asiel, ontwikkelingshulp en nivellering denkt de ChristenUnie niet veel anders dan GroenLinks.
Dat is opmerkelijk. Hoe kon dat gebeuren, dat een van huis uit zo conservatieve partij als de ChristenUnie op cruciale thema’s zo links werd? En waarom hebben christenen, protestanten misschien nog meer dan katholieken, zo vaak een afwijking naar links?
Ooit waren de confessionele partijen ‘rechts’
Confessionele partijen stonden aanvankelijk te boek als ‘rechts’ en niet-religieuze als ‘links’. De partijen van katholieken (RKSP, later KVP), gereformeerden (ARP) en hervormden (CHU) vormden een ‘rechts’ blok tegen liberalen en socialisten. Ook na de Tweede Wereldoorlog waren de confessionelen – de protestanten misschien meer dan de katholieken – conservatief en gekant tegen meer overheidsbemoeienis.
Zo was de ARP’er Willem Aantjes in de jaren vijftig nog tegenstander van de AOW, de Algemene Ouderdomswet die bejaard Nederland uit armoede en afhankelijkheid haalde. De conservatief Aantjes vond het geen taak voor de overheid, zo’n ouderdomsuitkering.
Twintig jaar later was Aantjes fractievoorzitter van het CDA en verzette hij zich tegen regeren van het CDA met de VVD. De Bijbelse boodschap zou naar het idee van Aantjes en zijn progressief geworden vrienden slechts regerend met de PvdA omgezet kunnen worden in overheidsbeleid.
Alle christelijke instituties maakten afzwaaiers naar links
Er was in de tussentijd heel wat gebeurd. Het gereformeerde dagblad Trouw was sinds begin jaren zestig verrassend progressief. Later in de jaren zestig zou de Vrije Universiteit in Amsterdam, tot ontzetting van de brave gereformeerden die hun universiteit met dubbeltje en kwartjes hadden opgebouwd, een bolwerk worden van linksradicaliteit en relativering van christelijk Godsgeloof.
Het hele confessionele bolwerk dreigde in die jaren af te kalven naar links. KVP en ARP brokkelden af naar links, onder meer in de Politieke Partij Radikalen (PPR) die later samen met communisten en pacifisten zou opgaan in GroenLinks.
Alle christelijke instituties maakten vroeger of later afzwaaiers naar links. Het katholieke blad de Volkskrant werd in de jaren zeventig het parochieblad van de Partij van de Arbeid en ook de omroepen NCRV (protestant) en KRO (katholiek) zouden zich steeds vaker bijbuigen in de richting van duurzaamheid, diversiteit en spiritualiteit in het algemeen.
Het wekte ook reacties op. Zo zijn zowel de Evangelische Omroep als de ChristenUnie tot op zekere hoogte te beschouwen als orthodoxe reacties op de al te vrijzinnig afgeslagen protestantse omroepen en partijen. Echter: deze instellingen nemen op hun beurt ook weer een afslag naar links.
Abraham Kuyper zou zich omdraaien in zijn graf
De oprichters van de Evangelische Omroep zouden zich een hoedje schrikken als ze zouden zien wat er tegenwoordig door hun omroep wordt uitgezonden. Zoals Abraham Kuyper, die in de negentiende eeuw eigenhandig de gereformeerde zuil uit de grond stampte, zich in zijn graf zou omdraaien als hij de door hem opgerichte Vrije Universiteit zou zien, nu zo’n beetje de meest islamitische van Nederland.
Die hang naar links, progressief, vrijzinnigheid en relativisme kan niet los worden gezien van ontkerkelijking en geloofsafval in Nederland. Christelijke instituties doen als het ware aan rebranding om de eigen klandizie te blijven behagen.
Erg succesvol is het overigens niet. Moderne hipster-dominees die asielzoekers uit Griekenland willen halen zijn al net zo weinig succesvol tegen de ontkerkelijking als de hippe beatmis-pastoors van een halve eeuw geleden.
Alleen het (christelijk) bijzonder onderwijs blijft onverminderd populair – zij het niet altijd vanwege de religieuze signatuur, maar minstens ook vanwege de relatieve kwaliteit van deze scholen.
In de Bijbel kun je altijd wel ‘linkse opdrachten’ vinden
Voor de aanhoudende linksgerichtheid in christelijk – en vooral protestants – Nederland bestaan ook andere verklaringen. Zo komt die historisch gezien verrassende linksheid altijd van bovenaf, van progressieve dominees die door de protestantse theologische opleidingen worden afgeleverd.
Die naar progressief neigende religieuze voorgangers altijd wel Bijbelteksten te vinden waaraan een opdracht tot links, dan wel progressief denken en handelen kunnen worden ontleend – desnoods met wat selectief winkelen.
Protestanten zijn nou eenmaal vooral protestant omdat ze anders dan de Roomse kerk de Bijbel nogal letterlijk nemen. Die orthodoxie kan prima worden aangewend om de gewone kerkganger via zulke noties als ‘rentmeesterschap’ en het bijstaan van ‘de naaste’ op weg te helpen naar progressieve standpunten over nivellering, ontwikkelingshulp, het royaal toelaten van asielzoekers en het tegengaan van klimaatverandering.
Armoede Derde Wereld is gevolg van onze weelde
Het appelleert ook allemaal prachtig aan protestantse noties over schuld en boete en oudtestamentische Godswraak. De Derde Wereld dient geholpen, omdat hún armoede het gevolg is van ónze weelde. De Bijbel biedt allerlei houvast op het opvangen van de vreemdeling, zeker als die ook nog armoedig is. Gods wraak met het klimaat in reactie op de menselijke uitstoot van CO2 had rechtstreeks aan oudtestamentische profeten of aan protestantse onheilsdominees ontleend kunnen zijn.
Zo kan het zomaar gebeuren dat in een Nederlandse kabinetsformatie in 2017 de overstap van GroenLinks naar ChristenUnie moet worden gemaakt, maar die overstap zelfs door voormalig ChristenUnie-leider André Rouvoet als een soort lood om oud ijzer wordt gekwalificeerd, domweg omdat op omstreden punten er weinig verschil is tussen GroenLinks en ChristenUnie.
Er zijn meer overeenkomsten tussen GL en CU
Er zijn wel meer overeenkomsten tussen die twee partijen. GroenLinks is deels gebouwd op ‘radikale’ afsplitsingen van confessionele partijen. Binnen GroenLinks is er ook nog eens een actieve links-religieuze beweging – De Linker Wang – die afkomstig is uit de communistische CPN. Die Linker Wang is weer nauw vertakt met andere links-religieuze bewegingen zoals de – met subsidie van toenmalig minister Ella Vogelaar (achtereenvolgens gereformeerd, CPN en PvdA) opgerichte website NieuwWij.nl. En dat is allemaal weer vertakt met de top van de Protestantse Kerken in Nederland (PKN), die zich maar graag inlaat met politieke boodschappen die vrijwel zonder uitzondering van cultuur-relativistische en linkse snit zijn.
Zover gaat de ChristenUnie nou ook weer niet. De ChristenUnie is onder partijleider Gert-Jan Segers ook wat scherper gaan varen als het om de islam gaat. Segers is als voormalig zendeling in Egypte dan ook een ervaringsdeskundige.
Daarmee onderscheidt Segers zich wel, want elders in christelijk Nederland wordt soms verbijsterend naïef omgegaan met islam en islamisering. Progressieve christelijke voorlieden zien maar wat vaak in de islam een bondgenoot tegen ongelovigheid.
‘Veel moslims zetten zich in voor vrede’
PKN-‘scriba’ dominee René de Reuver houdt het er op dat islam ‘vrede’ is, want ‘veel moslims zetten zich in voor vrede’. In de aanhoudende reeks handreikingen vanuit christelijk Nederland aan de islam past ook het voorstel (uit 1995!) van de Raad van Kerken om alle ‘tweede’ christelijke feestdagen (paas, pinkster, kerst) op te geven ten gunste van islamitische feestdagen.
Als het gaat om het aan de Bijbel ontlenen van linkse politieke boodschappen past de ChristenUnie wel weer perfect in de protestantse hang naar links. Al in de eerste alinea van het asielhoofdstuk van het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie staan drie Bijbelcitaten die blijkbaar leidend zijn voor deze christelijke partij.
De ChristenUnie grijpt rechtstreeks terug op het Bijbelboek Leviticus (met woorden die de profeet Mozes rechtstreeks uit de hemel zou hebben ontvangen), op de profeet Zacharia en met een tekst uit het Bijbelboek Deuteronomium (met redevoeringen van Mozes). Deze theocratische richtlijnen leiden er volgens de ChristenUnie toe dat je wie asiel vraagt lief moet hebben als jezelf en uiteraard ruimhartig opvang moet bieden.
Dat gezegd hebbende, vindt de ChristenUnie nou ook weer niet dat migratieproblemen afgewenteld moeten worden op kwetsbare groepen in Nederland, want: ‘De draagkracht van Europa en Nederland kent grenzen’. De ChristenUnie verwijst graag naar de Bijbel, maar het moet wel behapbaar blijven.