Amsterdamse gemeenteraad zou er goed aan doen óók de aanpak van radicalisering kritisch onder de loep te nemen.
Gesterkt door het gejubel over de Top 600-aanpak, ontwikkelde de gemeente Amsterdam een eigen methode om radicalisering tegen te gaan. Ze is geënt op dezelfde gedachte: bied jongeren een alternatief en begeleid ze intensief, dan krijg je ze vanzelf op het rechte pad. Ongeacht of het nu veelplegers of aspirant-jihadstrijders zijn.
De Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) hamerde er half september in het spoeddebat over de misstanden bij de afdeling Radicalisering en Polarisatie op nog altijd in zijn aanpak te geloven. Goed, in de uitvoering waren zaken misgegaan zoals vriendjespolitiek, mogelijke fraude bij de aanbestedingen en de aanstelling van een vermeende gederadicaliseerde jongerenwerker die toch nog radicaal bleek te zijn. Maar met de aanpak was niks mis.
Ideologie, isolatie of avontuur?
Toch kun je vraagtekens zetten bij een aantal uitgangspunten van ‘de methode Van der Laan’. Allereerst laat de gemeente Amsterdam de religieus-ideologische component van jihadstrijders zo veel mogelijk buiten beschouwing, ongeacht hoe vaak uitreizigers zelf zeggen dat ze naar IS-gebied afreizen omdat ze daar een zuivere variant van de islam kunnen belijden.
Twee ambtenaren van de afdeling Radicalisering en Polarisatie meldden in het jaarverslag 2016 dat religie voor hen geen aanwijzing is van radicalisering. Agressie of isolatie wel.
De door Van der Laan ingehuurde Ierse ‘expert’ David Kenning (een onbekende naam in het vakgebied van radicalisering wegens gebrek aan publicaties) meldde eerder dat ‘avontuur’ een belangrijke drijfveer was. Volgens Kenning zit ‘onderhandelen’ bij Amsterdammers in het bloed, en moeten kwetsbare jongeren dat beter leren. Van der Laan onthulde in het spoeddebat dat er met communicatiebureaus wordt gewerkt aan een campagne, die jongeren moet leren beter te onderhandelen. Het klinkt nogal zot, maar in Amsterdam geloven ze er heilig in.
Met gezin naar IS-gebied
Ten tweede is het allerminst bewezen dat mensen niet radicaliseren als zij een alternatief hebben. In het verleden is maar al te vaak gedacht dat de drie w’s (woning, werk en wijf) ervoor zouden zorgen dat jongeren niet op het radicale pad zouden belanden.
De AIVD concludeerde in 2014 al dat dat een misvatting was. ‘Het beeld dat jihadisten mogelijk deradicaliseren als ze trouwen en kinderen krijgen, klopt niet altijd. Diverse Nederlandse strijders waren getrouwd en vader voordat zij naar Syrië vertrokken. Sommigen laten zelfs hun gezin vanuit Nederland overkomen,’ aldus de Veiligheidsdienst.
Iedereen kan ‘sleutelfiguur’ worden
Kenmerkend voor de Amsterdamse radicaliseringsaanpak zijn de zogeheten sleutelfiguren. Dit zijn zo’n 150 getrainde vrijwilligers tussen de twintig en de dertig die in de gemeenschappen radicalisering moeten herkennen, de gemeente Amsterdam voorzien van kennis over de gemeenschappen, en activiteiten organiseren voor de jongeren uit hun eigen gemeenschap.
Elk jaar werft de gemeente Amsterdam weer 50 nieuwe sleutelfiguren, die een training krijgen. Sowieso is het niet heel moeilijk om een sleutelfiguur te worden, zo fluisteren enkele ex-sleutelfiguren. Dat de selectieprocedure weleens vreemde kandidaten oplevert, blijkt uit een document dat op de LinkedIn-pagina van de geschorste ambtenaar Saadia a. T. staat. Daarin vertelt een blonde student (tevens lid van de Jonge Democraten) dat zij in haar periode als sleutelfiguur in 2010-2012 een debat over diversiteit bij Amsterdam University College organiseerde. Een sympathiek streven, maar de zaal zal daar niet vol hebben gezeten met aspirant-jihadisten die door het debat op andere gedachten werden gebracht.
Bovendien doet de aanpak de vraag rijzen of je wel door middel van trainingen een sleutelfiguur kan worden. Is het niet iets wat je binnen je gemeenschap bent of niet bent? Sommige mensen zijn nu eenmaal van zichzelf een aanspreekpunt, anderen zullen het na tien cursussen nog niet zijn.
Geen openheid
Van der Laan wil niet dat zijn aanpak punt van discussie wordt. Een eerder door de raadsleden aangevraagde ‘expertmeeting’, waarin deze visie eens tegen het licht zouden worden gehouden, ging niet door. Volgens betrokkenen ervoer Van der Laan het voorstel als een mes in zijn rug en oefende hij zelf druk uit om het geen doorgang te laten vinden.
Maar het zou juist goed zijn als de onderliggende ideeën eens kritisch zou worden beschouwd. Het wordt tijd dat de gemeente Amsterdam, die de eigen aanpak sinds de moord op Van Gogh steevast als toonaangevend presenteert, openstaat voor andere geluiden.