Ooit heb ik mijn studie goeddeels betaald dankzij marktonderzoeken. Ik concipieerde, leidde en analyseerde marktonderzoeken, maar ik interviewde ook zelf zogeheten ‘respondenten’, of deed de voorafgaande ‘diepte-interviews’ als hulpmiddel om de vragenlijsten nog relevanter te maken. Er waren commerciële opdrachtgevers en de onderwerpen waren dat ook.
Zo herinner ik me dat ik leiding gaf aan boeiende marktonderzoeken omtrent de haarverzorging van de Nederlandse vrouw, de voorkeuren voor alcoholische dranken en de wijze van recreëren van wat we tegenwoordig ‘de gewone Nederlander’ zouden noemen.
Ik herinner me ook onderzoeken over zogeheten maatschappelijke thema’s: houding t.o.v. belastingen, rechtvaardig inkomen, de positie van Nederland in Europa. Zodra het over zulke mooie zaken ging (met de overheid als opdrachtgever) heette zo’n onderbouwend onderzoek niet meer marktonderzoek maar opinie-onderzoek, wat een stuk deftiger klinkt, maar in feite hetzelfde is.
Het grote verschil: bij zo’n opinie-onderzoek was het percentage gelogen antwoorden een stuk hoger, net als het percentage zogeheten “sociaal geaccepteerde antwoorden”. Want mensen staan niet graag te kijk met meningen over maatschappelijke thema’s, die sterk afwijken van wat zij denken dat de algemeen aanvaarde mening is en dus proberen zij daar dichtbij te blijven. Natuurlijk waren er ook zogeheten ‘controlevragen’, waarmee vastgesteld zou kunnen worden of de respondent de waarheid sprak óf sociaal geaccepteerd wilde worden. Maar die stelden weinig voor en konden makkelijk omzeild worden.
Sociale staat van Nederland
Dit alles kwam bij mij boven, toen ik wat uitkomsten las in de publicatie De sociale staat van Nederland 2017, een dik rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Ik zeg niet dat tussen mijn studententijd en nu niets is veranderd, methoden en technieken van onderzoek wat verfijnd, maar in wezen is de aanpak van onderzoeken naar menselijke roerselen niet echt veranderd en is al helemaal niet het menselijk karakter veranderd.
Vanwege een of ander jubileum worden veel vergelijkende cijfers tussen 1992 en 2017 gegeven. Met soms wonderbaarlijke uitkomsten. Over de komst van een asielzoekerscentrum in de eigen buurt wordt nog vrijwel exact hetzelfde gedacht als toen: de overgrote meerderheid heeft geen enkel bezwaar. En, nog wonderbaarlijker: in 1992 vond 49% dat er teveel mensen in ons land wonen “van een andere nationaliteit”, nu nog maar 31%! Heel slim schrijven de SCP-onderzoekers dat dit misschien erg ‘contra-intuïtief‘ is. Een typisch jeukwoord, wat niet meer wil zeggen dan dat je dat niet gedacht zou hebben, maar feiten zijn nu eenmaal feiten. Met zo’n begrip dekt de onderzoeker zich meteen in.
Ik heb een andere verklaring, die nogal pro-intuïtief is: mensen weten dat het hoegenaamd niets uit maakt wat zij vinden, dus dan maar liever een antwoord waarmee de brave sociale onderzoeker tevreden is.
Mijn tegendraadse veronderstelling wordt onderbouwd door het onderzoek zelf. Van de Nederlanders vindt 59% dat we niet nog méér vluchtelingen moeten opvangen. Daarmee is in feite gezegd dat “we” vinden dat er nu genoeg zijn en dat strookt niet erg met de uitkomst dat maar 31% vindt dat er teveel Nederlanders-met-andere-achtergrond in ons land wonen. Dus in feite vinden 2 op de 3 en niet 1 op de 3 Nederlanders dat het zo genoeg is. Scheelt nogal wat!
Domme overheid; laat toch gewoon de natuur zijn werk doen
Er is de laatste weken veel te doen over de wijze waarop de overheid de onderzoeken van het WODC (Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie- Centrum) heeft gemanipuleerd en hoe de directeur, prof. Frans Leeuw (vooral gekend door zijn hypermodieuze bril), zich voor dat karretje heeft laten spannen.
Domme overheid; laat toch gewoon de natuur zijn werk doen. Mensen liegen en bedriegen, willen mooi weer spelen, hun menselijke kant tonen. Mensen manipuleren de waarheid en werkelijkheid; als regering hoef je niet nog verder te manipuleren maar alleen nog maar vast te stellen dat “wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat …” en je bouwt er een beleid op. Ik schrijf dat niet omdat ik iets tegen de wetenschap zou hebben, maar juist uit respect voor de echte wetenschap.
Mark Rutte: ‘Grote onvrede is niet de sfeer in Nederland’, lees het interview met Elsevier Weekblad.