Het bewijs dat de liberale democratie onder druk staat, ligt inmiddels voor het oprapen. Daarover kunnen we niet langer naïef zijn. Anders gaan we in het komende jaar ontdekken hoe kwetsbaar de democratie werkelijk is, schrijft Mark Thiessen.
‘Hoe snel kan het misgaan?’ Die vraag spookte de afgelopen weken veelvuldig door mijn hoofd. Zo was ik bij een seminar van de Duitse Friedrich Naumann-stichting, waar werd gesproken over de opkomst van radicaal-rechts populisme in Europa. De Duitse politiek filosoof Sven Gerst sprak over wat er gebeurt in onze democratieën en zei: ‘There is a range of things at play creating an autocratic dynamic. Traditional parties have been slow to do something about it.’
In diezelfde dagen gebeurde er enorm veel. In Roemenië won de radicaal-rechtse populist, Poetin-liefhebber en complotdenker Călin Georgescu de eerste ronde van de presidentsverkiezingen met 23 procent van de stemmen. Zijn overwinning kwam uit het niets, hij peilde onder de 5 procent. Al snel bleek dat hij de laatste weken domineerde op TikTok, net als een andere extreem-rechtse kandidaat die 14 procent van de stemmen haalde. Bij elkaar opgeteld ging bijna 40 procent van de Roemeense stemmen naar radicaal-rechtse ultranationalisten.
Een paar dagen later verklaarde het Roemeense constitutionele hof de uitslag ongeldig, omdat er sprake was van enorme buitenlandse beïnvloeding om Georgescu te promoten. Zo kwam zijn content – vol leugens, complotten en haat – in de tijdlijnen van kiezers terecht, die er massaal op aansloegen. Het Chinese algoritme deed de rest van het werk. De Roemeense veiligheidsraad sprak van ‘agressieve, hybride Russische aanvallen’ op de democratie. Inclusief pogingen om het kiessysteem zelf te hacken.
Gaat Trump de liberale democratie permanent beschadigen?
In Zuid-Korea viel de democratie bijna om, toen de leider van het land een noodtoestand uitriep om zijn opponenten buitenspel te zetten. In dezelfde week kwam aanstaand president Donald Trump met een aantal benoemingen die zijn intenties duidelijk maakten: hij koos complotdenkers, Russische pionnen en gelovigen in de Deep State-theorie. Hij nomineerde Kash Patel als hoofd van de FBI. Eerder zei Patel over de FBI dat deze moest worden ontmanteld en omgetoverd in een ‘museum voor de Deep State’.
Historicus Timothy Snyder zei over de benoemingen van Trump dat deze onderdeel zijn van een groter plaatje: ‘Trump’s candidates constitute an attempt to wreck the American government.’ Het kan zomaar dat Trump het Amerikaanse systeem in 2025 reeds zo weet te beschadigen of veranderen, dat je niet meer kunt spreken van een liberale democratie. Het is in elk geval wat hij probeert.
Hebben we wel door hoe groot de dreiging is?
Hoe snel kan het gaan? Het antwoord op die vraag wordt steeds duidelijker. Het kan heel snel gaan. Waar velen nog denken dat onze democratieën wel tegen een stootje kunnen, kregen we de afgelopen weken een blik in de toekomst. Technologie is radicaal-rechts populisme aan het superchargen. Het probleem is dat we vaak pas achteraf zien wat er is gebeurd, zoals in Roemenië en zoals eerder bij het Brexit-referendum en de overwinning van Trump in 2016. Elke keer verrast het ons. We lopen steeds achter de feiten aan.
En een ander groot probleem is, dat we niet door lijken te hebben hoe groot de dreiging is. In Roemenië werd een verkiezingsuitslag ongeldig verklaard. Wat doet dat met het beeld dat mensen daar hebben van democratie? Ze zullen nog bozer worden op het systeem, ze zullen zich nog minder gehoord voelen. De Roemeense rechters beschermen het systeem, maar beschadigen het tegelijkertijd. Hoelang is zoiets vol te houden?
We zitten wereldwijd in een autocratische dynamiek. Er is een strijd gaande om onze democratieën. De dreiging komt van buiten – van Rusland en andere vijandige staten – maar ook van binnen, zoals we zien in Amerika. Zonder onze democratie houden andere vrijheden geen stand. Het is niets anders dan onze manier van leven die hier op het spel staat. Het bewijs daarvoor ligt inmiddels voor het oprapen. Naïviteit hierover kan niet langer bestaan. Anders vrees ik dat we in 2025 reeds gaan ontdekken hoe kwetsbaar alles werkelijk is.