Wat willen partijen met Europa? Het ‘midden’ is niet tegen eurobonds

Als er een ‘middenkabinet’ komt, wordt Nederland behoorlijk veel soepeler als het gaat om gezamenlijke Europese schulden. Veel partijen zijn in hun programma’s vóór zulke ‘eurobonds’, of in elk geval niet tegen.

Opvallend is dat de VVD, traditioneel tegenstander, de begrippen eurobonds of gezamenlijke schulden zelfs mijdt in het niet geringe aantal woorden dat de partij besteedt aan de Europese Unie.

Veiligheid

De meeste verkiezingsprogramma’s maken sowieso veel ruimte voor Europa. De tijd dat het in de EU alleen ging om markt, handel en munt is voorbij. De Unie is nu ook van groot belang voor internationale veiligheid.

Op defensiegebied willen alle vier ‘middenpartijen’ meer EU-samenwerking. D66 wil zelfs een Europees leger. GroenLinks-PvdA bepleit verdere integratie van krijgsmachten, al blijft inzet ervan een nationale bevoegdheid.

Vetorecht

Over het veelbesproken vetorecht is er minder eenheid in de programma’s. EU-besluiten over het buitenlandbeleid worden nu unaniem genomen, waardoor lidstaten als Hongarije alle andere landen kunnen frustreren.

De PVV wil (net als JA21, SP en BBB) het veto behouden om nationale belangen te dienen. Het CDA wil er vanaf bij het buitenlandbeleid (sancties). GroenLinks-PvdA wil veto’s afschaffen op meer terreinen, zoals belastingen. D66 wil ze geheel kwijt, net als het eurofiele Volt.

Ook als het gaat om het vetorecht houdt de VVD zich op de vlakte. Het woord veto komt in het programma niet voor. Wel wil de partij een Europese sanctie-instelling naar Amerikaans model, die sancties sneller laat opleggen en ze doelgerichter en moeilijker te omzeilen maakt.

Europese integratie

Volt gaat het verst en streeft naar een federaal Europa, met een verkozen Europese regering en een Europese senaat, geflankeerd door een Europarlement dat ook wetsvoorstellen kan indienen. D66 wil dat de Commissievoorzitter rechtstreeks wordt gekozen en dat het parlement individuele Commissarissen kan wegsturen.

PVV, BBB en JA21 willen juist bevoegdheden terughalen van de EU. FVD is de enige partij die pleit voor – ‘intelligente’ – uittreding uit de EU.

Eurobonds

Volt, D66, PvdD en GroenLinks-PvdA zijn voor eurobonds, gemeenschappelijke Europese leningen. Het CDA wil die alleen in noodsituaties, zoals tijdens de coronapandemie.

Bij JA21 zijn alle Europese investeringen taboe: de partij keert zich tegen plannen voor Europese industriepolitiek. Samen met SGP en BBB zet de partij bovendien in op verregaande deregulering. De VVD spreekt zich er dus – zie boven – niet over uit.

Dit willen de vijf grootste partijen in de peilingen van en met Europa

PVV

De PVV is ‘fel tegen’ een ‘geopolitieke Europese Unie, een Europese superstaat’. Het programma verwoordt het zo: ‘Nederland behoort tot de grootste nettobetalers, maar wat krijgen we ervoor terug: een Unie die steeds meer macht naar zich toe trekt en ons alles tot in de puntjes dicteert. Of het nu gaat om asiel, immigratie of natuur – Brussel heeft het laatste woord.

‘De PVV wil onze nationale soevereiniteit en identiteit behouden. Dat betekent: niet nóg meer bevoegdheden en miljarden overhevelen naar Brussel, maar juist terughalen. Onze vetorechten behouden we, herstellen we in ere én zetten we in: Nederland moet al het mogelijke vetoën, waaronder de EU-begroting, om zo een opt-out op asiel en immigratie en soepeler natuur- en stikstofbeleid af te dwingen en de EU van binnenuit op de schop te nemen.

‘Wij zijn tegen elke verdere uitbreiding van de EU. De toetredingsonderhandelingen met Turkije en alle andere kandidaat-lidstaten moeten direct en definitief worden verbroken. Een visumvrijstelling voor Turkije binnen de EU is onbespreekbaar.’

Ook wil de eenmanspartij van Geert Wilders miljarden minder afdragen aan de EU. ‘We zijn al jaren de grootste nettobetaler aan Brussel. En ze willen bij elke begroting meer en meer. Het is genoeg!’ En: ‘Pulsvisserij is duurzaam, maar toch door de EU verboden – complete waanzin. De PVV wil dat dit verbod wordt teruggedraaid.’

CDA

De christen-democraten willen ‘een sterk Europa’ waarin de rechtsstaat centraal staat. ‘Lidstaten die de rechtsstaat beschadigen of vernielen, korten we op EU-fondsen of verliezen hun stemrecht in EU-raden. Verplichte uittreding is de ultieme sanctie.’

Als het aan het CDA ligt wordt het vetorecht op buitenlands beleid in de EU afgeschaft bij het veroordelen van mensenrechtenschendingen en het opstellen van sanctielijsten. Ook het CDA wil ‘een Europa van verschillende snelheden’. De geopolitieke ontwikkelingen vereisen leiderschap en doorzettingsmacht.

‘We investeren in opkomende markten in ontwikkelingslanden. Door perspectief te bieden en als gelijke partners samen te werken, nemen we ook oorzaken voor migratie weg. Een aantrekkelijk Europees investeringspakket biedt een alternatief voor Chinese en Russische invloed in Afrika en Latijns-Amerika.’

Het CDA wil zowel in EU-verband als nationaal het mededingingsbeleid herzien, innovatie versnellen, investeringen en financieringen stimuleren en vooroplopen in digitale technologie. De interne markt moet worden versterkt en Nederland dient in te zetten op realisatie van een gezamenlijke kapitaalmarkt.

Wij staan open voor het aangaan van gemeenschappelijke schulden (eurobonds) in noodsituaties

De Europese meerjarenbegroting (2028-2034) moet de nieuwe prioriteiten van de EU weerspiegelen zoals defensie, de energietransitie, innovatie en migratie.

Het CDA stelt expliciet: ‘Wij staan open voor het aangaan van gemeenschappelijke schulden (eurobonds) in noodsituaties en voor specifieke investeringen in Europese publieke goederen die onze veiligheid en open strategische autonomie versterken.’

Een specifieke Afrika-strategie moet onder meer de migratiedruk verminderen. ‘We beëindigen de inhumane en illegale mensensmokkel door internationaal te werken aan een nieuw asielsysteem, waarbij aanvragen alleen nog buiten de EU in behandeling worden genomen en waar asielmigranten op uitnodiging naar Europa mogen komen. Europa moet hierin het voortouw nemen door het Vluchtelingenverdrag [van de Verenigde Naties] en het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens aan te passen in samenwerking met de VN.’

GroenLinks-PvdA

De rood-groenen willen net als de meeste andere partijen uit het brede ‘midden’ een besluitvaardiger EU. ‘Daarom schaffen we het vetorecht af op belangrijke onderwerpen, zodat kopgroepen van gelijkgestemde landen bij onenigheid tóch door kunnen. Het Europees Parlement krijgt meer macht en we pakken corruptie en geheime lobby’s aan.’

Europa moet van GroenLinks-PvdA vooroplopen wat betreft schone economie. ‘We investeren in duurzame bedrijven en beschermen onze markt tegen vervuilende producten. Ook bouwen we een eigen digitale infrastructuur – een Europese cloud – en beperken we Big Tech met strengere regels en belastingen.’

De EU moet van de combipartij sturen op onder werknemersrechten, volkshuisvesting, zorg en ov. ‘We strijden voor gelijke rechten voor arbeidsmigranten en pakken uitbuiting aan. In Europese verdragen komt een sociale clausule die deze rechten beter beschermt.’

Geen taboes op nieuwe inkomstenbronnen voor de EU

Landen die de democratie en rechtsstaat ondermijnen, krijgen sancties opgelegd. ‘Nederland blijft zich aansluiten bij rechtszaken tegen zulke lidstaten, zoals bij de Hongaarse anti-lhbti-wet. Het moet makkelijker worden om het stemrecht van lidstaten op te schorten en subsidies te bevriezen.’

GroenLinks-PvdA steunt uitbreiding van de EU met Oekraïne en de Westelijke Balkan, maar alleen als zij voldoen aan de regels voor democratie en mensenrechten. Onderhandelingen met Turkije blijven bevroren.

Defensie moet een gedeelde EU-competentie worden, maar besluiten over inzet van de krijgsmacht blijven een nationale bevoegdheid. ‘We bouwen een onafhankelijke Europese defensie-industrie via de gezamenlijke ontwikkeling en inkoop van wapensystemen, diensten en infrastructuur. We beschermen onszelf en onze infrastructuur tegen cyberaanvallen, desinformatie,
spionage en sabotage.

‘We bouwen onze afhankelijkheid van de Verenigde Staten af en plaatsen geen orders meer bij de Israëlische defensie-industrie. Vooruitlopend op toekomstig EU-lidmaatschap kan de EU Oekraïne al integreren via een Veiligheidspact op het gebied van veiligheid en defensie.’

GroenLinks-PvdA hanteert ‘geen taboes op nieuwe inkomstenbronnen voor de EU’ en staat ook open voor ‘het aangaan van gemeenschappelijke schulden’.

VVD

De liberalen hebben meer woorden nodig voor wat zij verwachten van Europa. De partij wil ‘een EU die onze veiligheid versterkt’. Meer focus op gezamenlijke defensie, technologische kracht en economische weerbaarheid. De EU moet onafhankelijker worden van onbetrouwbare autocratische grootmachten en sancties sneller en effectiever kunnen handhaven.

‘We kiezen voor slimme investeringen in innovatie en veiligheid, minder bureaucratie en een Europa dat zijn strategische belangen kan beschermen.’

Wat de VVD betreft loopt alle ontwikkelingssamenwerking via de EU, waarbij de Global Gateway wordt uitgebouwd tot krachtig alternatief voor Chinese projecten als het Belt and Road Initiative.

De EU moet ook ‘de interne markt verstevigen, de kapitaalmarktunie verdiepen, nieuwe handelsrelaties aangaan en technologisch leiderschap bevorderen’. Momenteel zijn er te veel verschillende regels tussen Europese landen. ‘Dit verstoort de groei van onze bedrijven over de grens. We streven naar harmonisatie van regels voor ondernemers. Dit betekent ook geen strengere nationale koppen boven op EU-beleid.

‘De EU mag opereren op meerdere snelheden: de VVD staat open voor een EU met meerdere snelheden, waarin coalities van gelijkgezinde landen samen verder kunnen integreren op terreinen als defensie, veiligheid, innovatie of samen hardere afspraken kunnen maken op migratie. De VVD steunt ‘een strikte handhaving van het rechtsstaatmechanisme in de EU en wil dat Nederland daarin een voortrekkersrol blijft spelen.’

Minder geldverspilling, minder Eurocommissarissen en één vaste vergaderplek voor het Europees Parlement

Europese subsidies voor Hongarije mogen sneller worden gekort zolang het land de rechtsstaat ondermijnt en banden onderhoudt met Poetin. EU-middelen moeten bijdragen aan een sterk, weerbaar Europa dat zijn eigen belangen verdedigt.

Ook wil de partij minder EU-bureaucratie: minder geldverspilling, minder Eurocommissarissen en één vaste vergaderplek voor het Europees Parlement. Europese solidariteit betekent ook dat de EU zelf bezuinigt.

Over eventueel afschaffen van het vetorecht in de EU is de VVD vaag. ‘De VVD wil een krachtige Europese sanctie-instelling naar Amerikaans model. Die zorgt dat sancties sneller worden opgelegd, doelgerichter zijn en moeilijker te omzeilen.

‘Deze instelling ontwikkelt pakketten, deelt expertise en ziet toe op naleving. Sanctie-ontwijking moet stevig worden aangepakt, zeker als dit door kandidaat-lidstaten gebeurt.’

Ten slotte hamert de VVD op zuinigheid: ‘We willen dat alle lidstaten werk maken van het afbouwen van hoge schulden en terugkeren naar begrotingsdiscipline.’ Maar de VVD rept niet over het al dan niet aangaan van eurobonds, waar de partij traditioneel van gruwt.

D66

Voor D66 ‘voelt’ de EU vaak traag of afstandelijk. De partij kiest daarom ‘voor een EU die weer wérkt. Een EU waarin landen de Unie versterken, niet verlammen. Een EU die mensen beschermt tegen willekeur, achterstelling en onzekerheid. En een EU die onze economie helpt vergroenen, die mensen meer grip geeft op hun leven en die als boegbeeld van de democratie sterk staat in een instabiele wereld.’

Europa moet van D66 strategisch slimmer en onafhankelijker worden. ‘Met groen Europees industriebeleid produceren en innoveren we zelf meer in cruciale sectoren, zoals in microchips en kritieke grondstoffen.’ D66 steunt snellere toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie.

D66 wil af van het vetorecht. Op de interne markt ziet de partij nog te veel ‘barrières, zoals ingewikkelde regels om een bedrijf in een ander EU-land op te richten, diploma’s die nog niet overal worden erkend en verschillende regels voor verpakkingen en afvalverwerking’. Weg met die obstakels.

De Europese regels moeten simpeler en duidelijker. D66 wil vaker één gezamenlijke Europese regel die overal geldt: de verordening. Ook streeft D66 naar jaarlijks 750 tot 800 miljard euro extra Europese investeringen, te financieren met gezamenlijke leningen.

‘Het geld gaat naar investeringen die iedereen aangaan, zoals in defensie, groene energie en vitale voorzieningen als havens.’ Zo hoeft ‘de Europese Commissie niet steeds met de pet rond’.

D66 steunt verdere federalisering van de EU. De partij wil dat Europeanen de Commissievoorzitter rechtstreeks kiezen en dat het Europees Parlement individuele Eurocommissarissen kan wegsturen. Daarnaast wordt gestreefd naar een Europese krijgsmacht.

D66 is voor meer en intensievere internationale samenwerking om de veiligheid te garanderen. Ook buiten de NAVO en de EU, met landen als het Verenigd Koninkrijk, Canada, Japan en Australië. ‘Zo vergroten we onze gezamenlijke slagkracht en wordt samen optreden makkelijker.’ En Nederland moet zo snel mogelijk instemmen met het EU-Mercosur-handelsakkoord.

De andere partijen over Europa

JA21

JA21 vindt dat de Europese Unie terug moet naar haar kerntaken. Economische groei dient te worden veiliggesteld, maar met behoud van soevereiniteit van de lidstaten. Economie ziet de partij nog volop kansen liggen, zo wil zij de kapitaalmarktunie voltooien en handelsakkoorden sluiten met andere economische blokken. Maar er mag ‘geen enkele stap’ worden gezet naar een federaal Europa.

Verder vindt de partij dat Nederland is gebaat bij een sterke gemeenschappelijke markt. De EU verliest volgens de JA21 deze kerntaak uit het oog en richt zicht te veel op bijvoorbeeld groene-rapportageverplichtingen voor bedrijven. Ook is er kritiek op het Draghi-rapport over de Europese concurrentiekracht, het zou te veel staatsgestuurd zijn. JA21 wil juist meer EU-beleid gericht op de vrije markt.

Een van de speerpunten in het programma, is het ‘vernieuwen’ van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens uit 1950. JA21 wil binnen Europa internationaal draagvlak creëren voor deze ‘modernisering’. Daarvoor moet Nederland in 2027 een top organiseren waaruit plannen voortkomen.

Volt

Volt wil een nieuwe Europese grondwet om een federaal Europa te bewerkstelligen. De partij wil af van het vetorecht op de beleidsterreinen waar dit nog geldt, zoals buitenlandbeleid.

De Europese Commissie wordt opgeheven, na de Europese verkiezingen moet een meerderheidscoalitie worden gevormd in het Europese Parlement. Ook komt er Europese minister-president, te kiezen door een meerderheid van de Europese parlementariërs. Er moet één Europese kandidatenlijst komen. Volt benadrukt dat deze Europese lijst ook gender-pariteit dient te hebben.

Volgens de partij is een Europees leger noodzakelijk. Dankzij president Trump kan Europa niet meer vertrouwen op de Amerikanen. Deze Europese krijgsmacht werkt wel samen met de NAVO, maar staat onder toezicht van het Europees Parlement. De hogere uitgaven voor defensie worden gefinancierd met eurobonds. Alle defensie-uitgaven boven 2 procent van het bbp moeten naar gezamenlijke Europese defensieprojecten. Daarnaast komt er een Europees buitenlands beleid met één Europese minister van Buitenlandse Zaken.

Wat Volt betreft mag de EU flink uitbreiden. Zo mogen er voor 2035 maximaal tien nieuwe lidstaten bij. Nederland moet zich actief inzetten om het Verenigd Koninkrijk terug in de EU te krijgen. De deur staat wijd open voor elk Europees land, mits het voldoet aan de rechtsstaat, waarvoor Volt mechanismes en garanties in het leven wil roepen.

Grenscontroles zijn Volt een doorn in het oog. De partij wil alle binnengrenscontroles per direct stoppen. Frontex, de Europese buitengrensbewaking, komt los te staan van alle 27 nationale regeringen en moet verantwoording afleggen aan het Europees Parlement.

Op het gebied van migratie moet de EU erop toezien dat mensenrechten van migranten niet worden geschonden. Als uitgeprocedeerde asielzoekers via Frontex worden uitgezet, moet dat onder begeleiding van onafhankelijke waarnemers.

BBB

De BBB wil in Europa de krachten bundelen op het gebied van voedselzekerheid, asiel en migratie en de (defensie-)industrie. Volgens de partij vormt de EU ook een ‘belemmering’ voor ondernemerschap, innovatie en een effectief asiel- en migratiebeleid. Er is daarom een ‘koerswijziging’ nodig: Brussel moet ‘pas op de plaats’ maken.

De Green-deal, in het leven geroepen door Frans Timmermans, wordt ’doorgeslagen’ genoemd. De partij juicht toe dat veel groene voorstellen de afgelopen jaren zijn versoberd of vertraagd, toch vindt de BBB het nog niet ver genoeg gaan. In hoeverre deze maatregelen moeten worden beperkt, maakt het verkiezingsprogramma niet duidelijk.

De partij schrijft dat Europese wetgeving zo is geïnterpreteerd dat zij botst met ‘democratisch gewenst beleid’. Hiermee doelt de BBB op de door Nederland aangewezen natuurgebieden waar volgens Europese richtlijnen maar beperkt stikstof mag worden uitgestoten.

Gemeenschappelijke schulden of eurobonds zijn een no-go

Afgelopen jaar heeft de BBB zich als regeringspartij ingezet voor aanpassingen aan deze Europese regels. Maar de realiteit is weerbarstig gebleken.

De partij wil zeker geen federaal Europa, de EU moet hervormen. Nieuwe lidstaten zijn pas welkom als het vrije verkeer van personen is afgeschaft. De EU moet zelf flink bezuinigen om kosten te besparen.

De BBB wil ook dat de Nederlandse afdracht aan Brussel niet omhooggaat en de ‘korting’ die het als nettobetaler heeft, behouden. Gemeenschappelijke schulden of eurobonds zijn onbespreekbaar. Ten slotte is BBB is tegen afschaffing van het vetorecht voor buitenlands beleid.

SGP