De feiten: Winst voor de staat in verrassende uitspraak over F-35-onderdelen
Niet de rechter, maar de minister van Buitenlandse Zaken moet toetsen of er bij de levering van onderdelen voor F-35-gevechtsvliegtuigen aan Israël een duidelijk risico bestaat op ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht.
Dat is de verrassende uitspraak van de Hoge Raad in een zaak van Oxfam Novib, Pax en The Rights Forum tegen de staat. De hoogste rechter wijkt af van de uitspraken van lagere rechters en van het advies van de advocaat-generaal.
Oxfam Novib kan alsnog naar de rechter
In hoger beroep had de rechter zelf nog getoetst of er sprake was van een duidelijk risico op schendingen van het internationaal humanitair recht. Dat was zo, concludeerde het hof, dat daarom de levering van F-35-onderdelen verbood.
De uitspraak betekent dat minister David van Weel (VVD) binnen zes weken een herbeoordeling met een toets aan het internationaal humanitair recht moet uitvoeren. Als bijvoorbeeld Oxfam Novib het niet eens is met de uitkomst van de ministeriële toets, kan het alsnog naar de rechter stappen.
Bij twijfel geen levering F35-onderdelen
Bij die toets zal de minister onder meer moeten kijken naar de Geneefse Conventies. Dat zijn internationale afspraken over de grenzen bij oorlogsvoering. Ze verbieden het aanvallen van alle burgerdoelen.
Bij twijfel over of iets een militair of civiel doel is, mag niet worden aangevallen. Burgerziekenhuizen en watervoorzieningen moeten met rust gelaten worden.
Als blijkt dat er een duidelijk risico bestaat dat Israël de F-35-onderdelen gaat gebruiken in strijd met de Geneefse Conventies of ander internationaal humanitair recht, is de minister verplicht de uitvoer te stoppen. Er is geen ruimte voor verdere politieke afwegingen.
Wie zegt wat over de levering van F-35-onderdelen aan Israël?
- ‘Levering van onderdelen riskeert dat Nederland bijdraagt aan etnische zuivering van Gaza. Wij vragen kabinet om spoedrespons,’ zegt D66-Kamerlid Jan Paternotte op X.
- ‘Begrijpelijk dat rechter verbod op levering van F-35-onderdelen heeft teruggedraaid. Zulke besluiten horen thuis in de politiek. Israël heeft recht zich te verdedigen tegen terreur,’ zegt SGP-Kamerlid Diederik van Dijk op X.
- Liesbeth Zegveld, advocaat van de ngo’s, rekent op een ministerieel verbod op de export: ‘Ze kunnen maar één kant op, dus we krijgen wat we willen,’ reageerde ze op de uitspraak.
- Minister David van Weel (VVD, Buitenlandse Zaken) is tevreden met het oordeel dat de weging bij de minister ligt, maar zegt ook dat het ‘niet in de rede’ ligt om nu F-35-onderdelen te gaan leveren. ‘Het is een verschrikkelijke humanitaire situatie in Gaza, wij willen niet bijdragen aan de vernietiging daarvan,’ zegt hij.
EW's visie: Winst voor de minister, zware verantwoordelijkheid
Door: Redacteur Onze Overheid Maria BouwmanDe uitspraak van de Hoge Raad zal voor de ngo’s als een domper aanvoelen. Ze moeten nu afwachten of er niet alsnog een vergunning wordt afgegeven. Toch heeft de rechtszaak voor verandering gezorgd.
Minister in ongemakkelijke positie
De minister heeft bij de eerdere herbeoordeling voor de uitvoervergunning van F-35-onderdelen geen toets aan het internationaal humanitair recht uitgevoerd. En dat had wel gemoeten, oordeelt ook de Hoge Raad.
Dat brengt minister Van Weel, die de toets moet uitvoeren, in een ongemakkelijke positie. Al sinds februari 2024, voor het kabinet-Schoof aantrad, voert Nederland op grond van de eerdere uitspraak geen F-35-onderdelen uit.
Nu moet niet de rechter, maar de minister zich uitspreken over het risico dat Israël onderdelen voor gevechtsvliegtuigen gebruikt om het internationaal humanitair recht te schenden. Dat is een grote verantwoordelijkheid.
Israëlische F-35’s in Gaza
Het Israëlische leger bevestigde eerder dat het F-35’s inzet in Gaza. Een rapport van het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken constateerde in mei 2024 dat het ‘redelijkerwijs te oordelen’ was dat Amerikaanse wapens in strijd met het internationaal recht waren gebruikt.
Niet voor niets kwam ook het hof in de F-35-zaak tot de conclusie dat levering tot een ernstig risico op schendingen van het internationaal humanitair recht zou kunnen leiden. Hoewel de Hoge Raad oordeelt dat het hof met het uitvoeren van die toetsing buiten zijn boekje ging, zegt de Hoge Raad niet dat de conclusie onjuist was.
Ongemak over Israël binnen de coalitie
Deze factoren weegt Van Weel ongetwijfeld mee in zijn oordeel of Israël schendingen van het internationaal humanitair recht pleegt. Na zijn eerste reactie op de uitspraak lijkt het niet waarschijnlijk dat hij tot een andere conclusie komt dan het hof.
Dat oordeel moet hij vellen in een politiek spannende tijd. Als het oordeel niet voor de verkiezingen komt, dan toch in ieder geval voor de formatie rond is.
Het gesteggel rondom de komst van zieke Gazaanse kinderen laat zien hoe groot het politiek ongemak over Israël en Palestina is, ook binnen de coalitie. Het is de vraag of de minister uiteindelijk zo blij zal zijn met zijn winst bij de Hoge Raad.
Verdere verdieping: Binnenkort uitspraak over handel met Israël
Bron: De RechtspraakHet oordeel van de Hoge Raad heeft waarschijnlijk gevolgen voor een andere zaak van tien andere belangenorganisaties, waaronder Al-Haq en Een Ander Joods Geluid, tegen de staat.
Zij eisen een totaalverbod op export naar Israël van wapens en zogeheten dual use-goederen, die zowel voor militaire als civiele doelen kunnen worden gebruikt. Ook eisen ze een verbod op handelscontacten met Israël.
De rechter wees in eerste aanleg alle vorderingen af. Het hoger beroep werd dit jaar behandeld. Het hof heeft de uitspraak uitgesteld tot na het arrest van de Hoge Raad in de F-35-zaak. De uitspraak volgt op 6 november.