Dit staat Blok te wachten in Syrië-debat

Nog geen maand na een lang debat over zijn omstreden uitspraken over de multiculturele samenleving, legt de Tweede Kamer minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) vanmiddag om 16.00 uur opnieuw het vuur na aan de schenen. Ditmaal moet Blok zich verdedigen over de miljoenensteun die Nederland jaren gaf aan jihadistische rebellengroepen in Syrië. Waarover moet hij uitleg geven, wat is zijn verweer en komt zijn positie in gevaar?

Waarom precies wordt Blok op het matje geroepen?

Drie weken geleden onthulden actualiteitenprogramma Nieuwsuur en dagblad Trouw dat het ministerie van Buitenlandse Zaken de Syrische oppositiegroepen Jabhat al-Shamiya en de Sultan Murad Brigade heeft gesteund. Dat is pikant, want een Nederlandse man die zich had aangesloten bij eerstgenoemde groep, is vervolgd door het Openbaar Ministerie (OM) omdat hij had deelgenomen aan ‘een criminele organisatie met terroristisch oogmerk’. De Sultan Murad Brigade heeft kindsoldaten gerekruteerd en het oorlogsrecht geschonden bij aanvallen op een Koerdische woonwijk.

De hulp aan de twee groepen die als jihadistisch te boek staan was onderdeel van de zogenoemde Non Lethal Assistance (NLA), waarmee tussen de zomer van 2015 en dit najaar in totaal 22 ‘gematigde’ rebellengroeperingen zijn gesteund met ‘niet-dodelijke hulp’ als pick-uptrucks, uniformen en laptops. In totaal gaat het om een bedrag van 25 miljoen euro.

Toen de steun aan de oppositie tegen de Syrische president Bashar Al-Assad wereldkundig werd gemaakt, beloofde het kabinet dat de NLA alleen terecht zou komen bij groepen die zich aan het humanitair oorlogsrecht hielden en geen banden hadden met extremisten. Onder anderen Kamerleden Joël Voordewind (ChristenUnie), Martijn van Helvert en Pieter Omtzigt (beide CDA) trokken al jaren geleden aan de bel omdat zij vermoedden dat de gesteunde groepen niet zo gematigd waren als het kabinet beweerde.

Als klap op de vuurpijl meldde Nieuwsuur maandagavond dat een deel van de Nederlandse hulpgoederen in handen was gekomen van Jabhat al-Nusra, een internationaal als terreurgroep bestempelde organisatie die bekendstaat als de Syrische variant van Al-Qa’ida.

De Tweede Kamer wil nu van Blok weten hoe de gesteunde groepen zijn geselecteerd, hoe het kabinet de afgelopen jaren toezicht heeft gehouden op die groepen en hoe de NLA-steun past in het internationaal volkenrecht. Niet alleen de oppositie, maar ook coalitiepartijen CDA en ChristenUnie – die de steun eerder kritiseerden – nemen Blok vanmiddag onder vuur.

Wat is het verweer van Blok?

De steun komt uit de koker van Bert Koenders (PvdA), die tussen oktober 2014 en oktober 2017 minister van Buitenlandse Zaken was. Toch is Blok vanwege de ministeriële verantwoordelijkheid officieel verantwoordelijk voor de besluiten die zijn voorgangers hebben genomen.

Vorige week antwoordde Blok op 382 Kamervragen dat ‘nog strakkere monitoring’ van de steun nodig was geweest, maar zei hij ook dat ‘bredere beeldvorming dat Nederland terroristische organisaties gesteund zou hebben onjuist is’: ‘Zoals geregeld aan de Kamer gemeld, gold (…) dat geselecteerde groepen betrokken waren in een gewapend conflict, waarbij excessen of ander onwenselijk gedrag door die groepen nooit geheel kon worden uitgesloten.’

In elk geval moet Blok de Kamer uitgebreid uitleggen welke besluiten op zijn ministerie zijn genomen, welke informatie er over het steunprogramma bestaat en wat er is gedaan met verkregen adviezen, bijvoorbeeld van volkenrechtelijk adviseur André Nollkaemper en de Zwitserse VN-functionaris Carla Del Ponte. Zij had al in 2013 gemeld dat alle gewapende groepen in Syrië de mensenrechten schonden.

Het is overigens maar zeer de vraag of tijdens het debat alle feiten boven tafel komen: Blok is van mening dat veel informatie vertrouwelijk is en moet blijven. Zo liet de minister de Tweede Kamer maandag in een brief weten dat hij geen documenten zal openbaren waarin de beweegredenen staan van het ministerie om in 2015 de Syrische rebellen te steunen.

Blok kan in elk geval tegenwerpen dat hij dit programma heeft stopgezet. Op 9 september, twee dagen voor de onthullingen van Nieuwsuur en Trouw, lieten Blok en de minister voor Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag (D66) in een brief aan de Tweede Kamer weten dat het kabinet is gestopt met alle steun aan Syrische oppositiegroepen. De in totaal 70 miljoen euro voor deze rebellen heeft volgens hen ‘niet het gewenste resultaat’ opgeleverd. ‘Een militaire overwinning van Assad is inmiddels imminent,’ schreven de ministers.

Dat doet denken aan een kabinetsbesluit uit maart, toen Blok en Kaag de Kamer lieten weten dat de steun aan de rebellen in de zuidwestelijke stad Idlib, momenteel de laatste stad die nog in handen is van de oppositie tegen Assad, zou worden gestopt. De reden was dat het gebied vrijwel volledig was overgenomen door jihadistische groeperingen, die ook al waren gelieerd aan Al-Qa’ida.

Komt de positie van Blok in gevaar?

Begin september moest Blok zich in de Tweede Kamer verantwoorden voor zijn uitgelekte uitspraken over immigratie en de multiculturele samenleving. Toen diende de linkse oppositie (DENK, PvdA, GroenLinks, SP en de Partij voor de Dieren) een motie van wantrouwen tegen hem in, maar PVV, Forum voor Democratie, SGP en 50Plus steunden die niet. De coalitiepartijen namen genoegen met de excuses die hij maakte voor zijn uitlatingen.

Ook vanmiddag zal Blok waarschijnlijk niet worden weggestemd. Behalve de oppositiepartijen zijn ditmaal weliswaar ook coalitiepartners CDA en ChristenUnie zeer kritisch, maar alleen PVV’er Raymond de Roon lijkt serieus aan te sturen op een eventueel aftreden van de minister. ‘Het lot van Blok hangt aan een zijden draadje als het aan de PVV ligt.’ SP-Kamerlid Sadet Karabulut is niet zo stellig, maar zegt wel dat Blok ‘weinig krediet in de Kamer’ meer heeft, verwijzend naar de eerdere ophef rond de VVD-minister. GroenLinks-buitenlandwoordvoerder Bram van Ojik is coulanter: ‘Het heeft allemaal onder zijn voorganger gespeeld.’