Defensie opent klachtenlijn na lange reeks blunders

Omdat de afgelopen jaren van alles is misgegaan bij het uitrusten van militairen, opent het ministerie van Defensie deze week een speciale klachtenlijn voor personeel, dat zich nu niet veilig genoeg zou voelen om problemen aan te kaarten. Defensie is de laatste jaren geregeld in het nieuws wegens blunders bij de uitrusting of bescherming van militairen. Elsevier Weekblad zet de meest opvallende blunders van de afgelopen maanden op een rij.

Geen warme jassen besteld voor missie in vrieskou Noorwegen

Twee weken terug was de Tweede Kamer woest over het nieuws dat militairen die eind deze maand deelnemen aan een NAVO-oefening in Noorwegen zelf winterjassen moesten aanschaffen. De reden: het ministerie van Defensie schatte te laat in dat speciale ‘koudweerpakketten’ nodig waren. En dat terwijl in het in de Noorse vrieskou wel 20 tot 25 graden Celcius onder het vriespunt kan worden.

Bij het plannen van de NAVO-missie, twee jaar geleden, ging Defensie er niet vanuit dat zulke speciale outfits – waar ook handschoenen en mutsen bij hoorden – nodig zouden zijn. Omdat staatssecretaris van Defensie Barbara Visser (VVD) trok tijdens een Kamerdebat het boetekleed aan, maar voegde er wel aan toe dat de militairen niet zelf voor de kleding hoefden te betalen, maar 1000 euro bovenop hun salaris kregen om die aan te schaffen: ‘Verdient het de schoonheidsprijs? Nee. Moet dat beter de volgende keer? Ja,’ aldus Visser.

Van links tot rechts reageerden de partijen ontstemd. Christ Stoffer (SGP) vond het ‘te gek voor woorden’, D66’er Salima Belhaj noemde de fout ‘schokkend’, en Isabella Diks van GroenLinks sprak van een ‘absurde situatie’. Het felst was de reactie van DENK in het Kamerdebat: ‘Twee weken geleden hoorden we dat die uniformen wel naar Syrië gaan, naar terroristische groeperingen, terwijl (…) onze eigen soldaten niet de mogelijkheid krijgen om een fatsoenlijke jas te halen. (…) Hoe legt u dit uit? Schaamt u zich niet een beetje?’ vroeg partijvoorzitter Selcuk Öztürk.

‘Het is een organisatie waar 30 jaar lang op is bezuinigd,’ antwoordde Visser, die investeringen aankondigde die volgens haar in 2020 te zien zullen zijn in de   begroting. De staatssecretaris sneerde ook naar Öztürk, omdat DENK volgens haar niet altijd moties tot extra geld voor Defensie heeft gesteund. Na alle ophef schreef Visser maandagavond aan de Tweede Kamer dat zo’n 1.000 militairen hun winterkleding alsnog van Defensie krijgen. Daarbij zouden mogelijk wel de regels rond aanbestedingsprocedures zijn overschreden, maar Visser ‘acht deze handelwijze verantwoord in het belang van het personeel’.

Militairen moesten zelf ‘pang-pang’ roepen door munitietekort

In augustus 2015 bleek het munitietekort bij Defensie zo groot dat veel schietoefeningen werden afgeblazen. Bij oefeningen die wel doorgingen moesten militairen zelf ‘pang-pang-pang’ roepen.

Jean Debie van militaire vakbond EVB noemde de situatie ‘desastreus’ voor het moreel van de militairen. ‘Ook als je geen kogels hebt, moet je wel met je wapen trainen,’ zei Debie. ‘Je moet dit een professional ook niet willen aandoen.’

Het ministerie van Defensie erkende de problemen. ‘Defensie heeft ruim 400 soorten munitie. Bij enkele daarvan hebben we soms krappe voorraden, vooral wegens hoog verbruik bij een missie, lange leveringstijden wegens lagere beschikbaarheid bij de fabrikanten of omdat ze een lang verwervingstraject kennen.’

Toenmalig Tweede Kamerleden Louis Bontes en Joram van Klaveren (VNL) noemden het munitietekort een ‘beschamende vertoning’ en eisten van toenmalig minister van Defensie Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD) maatregelen. In juni 2016 was er eindelijk goed nieuws voor de militairen: Hennis liet weten dat ze 100 tot 125 miljoen uittrok voor het aanschaffen van nieuwe munitie.

Giftige dampen op de schietbaan

Nederlandse commando’s lieten vorige week weten dat zij woedend zijn op de top van Defensie omdat ze hen op een schietbaan in Bergen op Zoom hebben laten oefenen terwijl er al sinds juli 2015 een dringend advies ligt dat daar niet meer te doen.

Uit interne documenten en meerdere verklaringen van de commando’s zelf blijkt dat de afzuiginstallatie van schietbaan Markiezaat te zwak is voor de zeer intensieve schietoefeningen van Defensie. Militairen worden daardoor blootgesteld aan te hoge concentraties giftige schietgassen. Maar pas afgelopen maand is er ‘tot nader order’ een schietverbod ingesteld.

Militairen die vaak op de schietbaan hebben geoefend meldden in het AD dat ‘het na afloop voelt of je een paar pakken sigaretten hebt gerookt. Na het schieten blijft er één tot twee dagen zwart spul uit de neusgaten komen.’

Staatssecretaris Visser wil dat de commando’s die hebben geklaagd zich bij haar melden. ‘Meld je bij mij, dan kunnen we het gesprek aangaan,’ zo riep zij dinsdag tijdens het vragenuurtje op.

Het is niet voor het eerst dat Defensie in opspraak raakt om giftige stoffen: in september van dit jaar bleek ook dat medewerkers nog steeds in hoge mate wordt blootgesteld aan het kankerverwekkende chroom-6. Dit gaat dan bijvoorbeeld om medewerkers die vliegtuigonderdelen onderhouden.

Staatssecretaris Visser bood in juni haar excuses aan. Ze richtte zich op alle (oud-)medewerkers die schade hebben geleden door chroom-6.

Een commissie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) deed onderzoek naar het gebruik van chroomverf en de gevolgen hiervan. Hieruit bleek dat Defensie al decennia wist van de schadelijke effecten van blootstelling aan chroom-6, maar dat werknemers en bedrijfsartsen dit niet te horen hebben gekregen. Ook voldeden werkplekken niet aan de regels.

Defensie nam de aanbevelingen uit het rapport over en kwam onder meer met een collectieve schaderegeling. Betrokkenen kunnen hierdoor aanspraak maken op een bedrag van tussen de 5.000 en 40.000 euro.

Baudet kaart bij debat gebrekkige uitrusting aan in legervest

Het was een van de meest besproken momenten tijdens het vorige politieke jaar: Forum voor Democratie-lijsttrekker Thierry Baudet verscheen in november bij een debat in een kogelwerend vest, en had legerkisten bij zich om aan de Kamer te laten zien. Dat deed hij naar eigen zeggen om te laten zien hoe het materiaal waarmee militairen moeten werken niet voldoet. Wie beter materiaal wil, moet dat meestal zelf aanschaffen, zei Baudet.

Omdat toenmalig VVD-minister Jeanine Hennis – die onlangs de Kamer verliet om een missie van de Verenigde Naties in Irak te leiden – het leger op pad zou sturen ‘met dit ondeugdelijke materiaal’, wilde Forum voor Democratie een militair als minister van Defensie. Aan het einde van dat debat, dat ging over de verantwoordelijkheid van Hennis voor het fatale mortierongeluk in Mali in juli 2016, waarbij twee militairen omkwamen, trad de minister af. Ze werd tijdelijk vervangen door Klaas Dijkhoff, die werd opgevolgd door Ank Bijleveld (CDA).

De actie van Baudet kon bij veel Kamerleden en bij Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA) niet op veel waardering rekenen. ‘Wat heeft u nu weer aan? Ik vind die niet gepast bij het debat,’ reageerde Arib, zichtbaar verafschuwd. Jean Debie, voorzitter van de militaire vakbond VBM, vond dat Baudet ondanks zijn ‘show’ wel een terecht punt maakte: ‘Wij horen ook dat leden in meer of mindere mate zelf hun persoonlijke uitrusting aanschaffen.’ Ook zei Debie dat militairen zeker drie soorten laarzen nodig hebben, maar dat ze maar één paar krijgen.