‘Klimaatspijbelaars’ in opmars: wie zijn zij?

Elke donderdag en vrijdag gaan in diverse Europese steden duizenden scholieren en studenten de straat op. Dat doen ze naar eigen zeggen om aandacht te vragen voor de klimaatverandering. Vooral in Brussel stromen de straten vol, maar ook in Nederland lijken de ‘klimaatmarsen’ van jongeren in opmars. Vier vragen en antwoorden over ‘spijbelen voor het klimaat’.

Waar spijbelen scholieren, en met z’n hoevelen zijn ze?

In augustus 2018, na de zomervakantie, begon een 16-jarig Zweeds meisje (zie vraag 2) elke schooldag tot de parlementsverkiezingen van 9 september te spijbelen om aandacht te vragen voor het klimaat.

De acties kregen navolging in november in de Australische deelstaat Victoria, waar enkele tientallen scholieren voor de gebouwen van politici gingen demonstreren. De Australische premier Scott Morrison uitte kritiek op de jongeren, die volgens hem ‘minder activistisch’ moesten zijn en zich meer moesten bezighouden met leren. Dat leidde tot boze reacties en nog veel meer spijbelacties.

Met namen als Fridays for Future (Vrijdagen voor de toekomst) en Klimatstreik (Klimaatstaking) volgden de afgelopen maanden protestacties in steden in onder meer Canada, Duitsland, Zwitserland, Finland en vooral België. Daar gingen vele honderden tot enkele tienduizenden scholieren en studenten de straat op. Het fanatiekst zijn de marsgangers in Brussel. Daar was een landelijke klimaatdemonstratie op zondag 2 december, in aanloop naar de wereldwijde klimaatconferentie COP24 van de Verenigde Naties (VN) in het Poolse Katowice, waar zo’n 75.000 mensen van alle leeftijden op af kwamen. Ze riepen op tot ‘ambitieuze’ doelen om de stijging van de temperatuur in elk geval onder de 2 graden Celsius te houden.

De afgelopen drie weken was de Belgische hoofdstad het toneel van klimaatdemonstraties op donderdag, voornamelijk door middelbare scholieren en studenten uit het hoger onderwijs. Op de eerste betoging kwamen 3.000 jongeren af, de week daarna waren het er 12.500, vorige week 35.000. Sommige scholen laten leerlingen nablijven, maar andere onderwijsinstellingen hebben er begrip voor of moedigen scholieren zelfs aan om te gaan demonstreren (zie vraag 4).

Wat willen de scholieren precies en wie zijn hun ‘kopstukken’?

Het begon allemaal met Greta Thunberg, een 16-jarig Zweeds meisje met asperger, dat in augustus 2018 besloot om elke schooldag bij het parlement in de Zweedse hoofdstad Stockholm te gaan zitten – in plaats van in de schoolbanken. Met een bord waarop stond Skolstrejk för klimatet (schoolstaking voor het klimaat) eist ze van de Zweedse regering dat de afspraken over CO2-uitstoot uit het klimaatakkoord van Parijs (2015) volledig worden uitgevoerd. Na de verkiezingen ging ze elke vrijdag met haar spandoek naar het parlement om daarvoor te pleiten.

‘Sommige mensen zeggen dat we naar school moeten gaan, maar waarom zouden we studeren voor een toekomst die binnenkort niet meer bestaat?’ aldus Thunberg in een van haar vele videoboodschappen. Ze gelooft dat de aarde spoedig vergaat als de politiek geen drastische maatregelen neemt om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

Op de VN-klimaatconferentie in Katowice en vorige week bij het World Economic Forum in het Zwitserse Davos, werd Thunberg op het schild gehesen. In Davos droeg ze tegenover de aanwezige wereldleiders een alarmistische boodschap uit: ‘Ik wil niet dat jullie hoopvol zijn. Ik wil dat jullie in paniek raken. Ik wil dat jullie de angst voelen die ik elke dag voel. En dan wil ik dat jullie handelen (…) alsof ons huis in brand staat. Want het staat in brand.’

Het Zweedse meisje was de inspiratiebron voor Anuna De Wever (17), die in België het voortouw neemt. De Wever – die naar eigen zeggen geen jongen of meisje, maar ‘genderfluïde‘ wil zijn – deed op sociale media oproepen tot ‘brossen voor de bossen’. ‘Brossen’ is het Vlaamse woord voor spijbelen. In gesprek met het weekblad Knack opperde ze onder meer de sluiting van McDonald’s in België om ‘een signaal af te geven’ en het bijdrukken van geld door de Wereldbank om landen te compenseren die veel geld uitgeven aan verregaand klimaatbeleid.

In het Belgische televisieprogramma De Afspraak legde De Wever uit waarom ze spijbelen noodzakelijk vindt: ‘We hebben geen stemrecht. Dit is ons enige drukmiddel.’ Ook vindt ze het tegenstrijdig dat tegen haar en haar medescholieren wordt gezegd: ‘Je moet naar school, je moet studeren, je moet al die wetenschap in je opnemen. Maar dan zien we dat de politici zelf al die wetenschap over het klimaat compleet negeren.’

Hoe reageert de politiek op de spijbelaars?

GroenLinks-leider Jesse Klaver kondigde twee weken terug vol trots aan dat Anuna De Wever zou spreken op een zogenoemde meetup, een bijeenkomst van GroenLinks-gezinde jongeren. De partij greep de demonstraties van Belgische scholieren aan om te melden dat GroenLinks ook een ‘klimaatmars’ gaat houden, samen met onder meer Milieudefensie, FNV, Greenpeace en de Woonbond.

Ook de European Greens, de fractie in het Europees Parlement waarbij ook GroenLinks is aangesloten, juichen de scholieren toe. De fractie deelt op Twitter voortdurend afbeeldingen van betogende jongeren, en deelde onderstaande video waarin wordt opgeroepen om ‘je aan te sluiten bij de hoop’.

In België kregen de spijbelaars steun van koning Filip. ‘De jongeren tonen ambitie en diepe gevoelens van authenticiteit en solidariteit. Laten we hun de plaats gunnen die ze verdienen,’ zei hij dinsdag volgens dagblad De Standaard. Ook prees hij hun ‘scherp besef van de noden van de planeet’. Minister van Natuur en Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) voelt zich door de betogingen naar eigen zeggen ‘gesterkt in het verdere beleid dat we moeten voeren’.

Toch is er ook kritiek. De Vlaamse minister van Onderwijs Hilde Crevits noemde het begin januari weliswaar ‘positief dat jongeren opkomen voor het klimaat, maar spijbelen is niet de juiste oplossing’. Burgemeester van Antwerpen Bart De Wever (N-VA) roept de jongeren op ‘niet te geloven in doemverhalen’. Volgens hem moeten ze ‘vertrouwen hebben in de toekomst en in de kracht van innovatie’.

Ook in Nederland. En krijgen spijbelaars ‘gewoon’ straf?

Geïnspireerd door de Zweedse Thunberg toog in Nederland in september een handjevol scholieren naar Den Haag, maar grootschalige demonstraties bleven tot nu toe uit. De laatste weken zit de 10-jarige Lily Plat in haar woonplaats Zeist elke vrijdagochtend een uurtje voor het gemeentehuis met protestborden als There is no Planet B en Schoolstaking voor het Klimaat. Bij NPO Radio 1 vertelde ze dat ze de politiek zo wil oproepen om zich te houden aan het klimaatakkoord van Parijs.

Demonstraties van Brusselse proporties worden voorlopig niet verwacht, maar op sociale media doen wel oproepen aan scholieren de ronde om op donderdag 7 februari te komen demonstreren op het Binnenhof in Den Haag. In een interview met Trouw zeiden de initiatiefnemers dat ze één ‘simpele’ eis hebben: een strenger klimaatakkoord.

Hoewel (politieke) demonstraties volgens het ministerie van Onderwijs geen reden zijn voor geoorloofd verzuim, kunnen scholen ervoor kiezen om de ‘klimaatspijbelaars’ niet te straffen. De Landelijke Vereniging van Leerplichtambtenaren Ingrado meldt dat er ‘formeel gezien (pas) sprake [is] van spijbelen als de school deze activiteit van de leerlingen niet vindt aansluiten bij het onderwijsprogramma’.