Chappaquiddick, Ted Kennedy’s ongelukseiland

Ted Kennedy verspeelde in 1969 op Chappaquiddick zijn kans op het Witte Huis. Dertig jaar later, in juli 1999, stortte zijn neefje John F. Kennedy Jr. met zijn vliegtuig neer bij het aanpalende eiland Martha’s Vineyard. En Bill Clinton kwam hier elke zomer zijn beroerde golf etaleren. Lees hieronder het verslag dat Amerika-kenner Rik Kuethe in 1999 in Elsevier Weekblad schreef van zijn bezoek aan deze beroemde eilandjes voor de Amerikaanse oostkust.

Het is een niet al te breed water, waar de fatale brug, thans groen geschilderd, overheen slingert. Aan het eind van Dyke Bridge ligt een smalle reep duinen, en dan komt de zee. Aan dit landschap lijkt sinds de schepping niet veel te zijn gemorreld. Twee visarenden houden hun vleugels als heel grote waaiers omhoog om ze te laten drogen in de zon. Rond de brug is nergens een gedenkteken voor de hier gestorven Mary Jo Kopechne te bekennen.

De meest spraakzame van de drie ingenieurs uit Michigan die hier begin september 1999 een fietstocht maken, weet zeker dat Edward Kennedy die nacht dat verschrikkelijke eind naar Edgartown terug is gestrompeld om het alcoholpercentage in zijn bloed naar beneden te jagen.

‘Ach, dat is flauw,’ zegt de tweede. ‘De bloedproef had je toen nog niet, ze lieten je gewoon je naam spellen.’

‘Dan is het maar goed,’ meent de eerste weer, ‘dat het Dan Quayle niet is overkomen. Want die kan, zelfs nuchter, zijn naam nog niet spellen.’

Het driemanschap uit Michigan is het er wel over eens dat Ted Kennedy die nacht zijn kansen op het presidentschap – ‘God zij gedankt en geprezen’ – voor altijd verspeelde.

Chappaquiddick, een veredelde zandplaat

Het eilandje Chappaquiddick is niet meer dan een veredelde zandplaat. Chappaquiddick betekent ‘afzonderlijk eiland’ volgens de Wampanoag-indianen, die hier al van lang voor Columbus leven. Het ligt naast Martha’s Vineyard, het grotere eiland waarnaar Edwards neefje John F. Kennedy Jr. op weg was toen hij bijna twee maanden geleden zo onfortuinlijk de dood vond.

Toen John F. Kennedy Jr. in juli met zijn vliegtuig verongelukte, moet Ted Kennedy, de Senator en enig overgebleven zoon van Joe Sr. en Rose, hebben bedacht hoe het op de kop af dertig jaar geleden was dat hij, na een strandfeestje, met zijn auto bij Chappaquiddick te water raakte. Hij overleefde dat ongeluk op het nippertje, maar zijn medepassagier en vriendinnetje voor een avond, Mary Jo Kopechne, verdronk.

Edward liep daarna van de Dyke Bridge op ‘Chappy’ bijna 10 kilometer naar de aanlegplaats van de veerpont. Eerst voert een zandweg een kleine 5 kilometer tussen lage dennen en eiken door. Halverwege tussen de afslag en het strand ligt ter linkerzijde van de weg een verlaten Japanse plantentuin.

Bij het pontveer (dat ’s nachts stilligt) gekomen, sprong Kennedy in het water en zwom de 800 meter naar het dorp Edgartown op Martha’s Vineyard, waar hij in een hotel een kamer nam. Pas de volgende dag, negen uur na het ongeluk, waarschuwde hij de politie.

In verband met dit ongeluk op die donkere brug roept journalist James Reston in zijn memoires Deadline het gedicht van Robert Frost in herinnering over ‘het beslissende onderscheid tussen de weg die we nemen en de weg die we niet nemen’. James ‘Scotty’ Reston en zijn vrouw waren ook eigenaar van The Vineyard Gazette, een blad dat al 147 jaar twee keer per week verschijnt en dat geldt als een van de beste lokale kranten van het land. Tegenwoordig is zoon Richard Reston, na een geslaagde loopbaan in de landelijke journalistiek (hij was onder meer correspondent in Moskou van de Los Angeles Times), zowel hoofdredacteur als uitgever.

Na de dood van zijn moeder zal hij ook de enige aandeelhouder zijn. De oplage bedraagt ’s zomers ongeveer achttienduizend exemplaren. Buiten het seizoen zijn dat er vijfduizend minder. De redactie van de Gazette is boven de persen ondergebracht in een intiem gebouw van twee verdiepingen, op de hoek van Summer Street en Davis Lane in Edgartown. De buurt staat vol statige, witte houten huizen. Licht melancholiek stemmende hortensia’s omzomen de borders. Zelfs de gevangenis is in die uitnodigende stijl opgetrokken.

Ontdekkingstocht langs de kust

Overal op Martha’s Vineyard zijn strenge voorschriften voor de bouw. Ze betreffen onder meer het materiaal en de te gebruiken kleuren. Zo moeten alle gebouwen in hout worden uitgevoerd, behalve banken en brandweerkazernes, die van steen mogen zijn. Martha’s Vineyard was in de negentiende eeuw een basis voor de walvisvaart. Een veelheid van koperen plaatjes herinnert nog aan die ruige geschiedenis.

Het eiland werd in 1602 voor het eerst in kaart gebracht door de Britse zeekapitein Bartholomew Gosnold op diens ontdekkingstocht langs de kust van wat later New England zou gaan heten. In zijn logboek beklaagde Gosnold zich erover dat hij zich vanwege de alom tegenwoordige wilde wingerd (vine) nauwelijks over het eiland had kunnen voortbewegen. Gosnolds jonge dochtertje heette Martha. Misschien kwam het eiland zo aan zijn naam.

In het nabijgelegen Harborside Hotel is enkele weken geleden de traditionele Possible Dreams-veiling gehouden. Journalist Art Buchwald fungeert al sinds mensenheugenis als veilingmeester. De beroemdheden die hier een huis hebben, zijn altijd ruim present. William (Sophie’s Choice) Styron en zijn vrouw Rose, dichteres, mensenrechtenactivist en doyenne van het sociale leven bijvoorbeeld. Maar ook cineast Spike Lee en televisieberoemdheden als Mary Steenburgen en Ted Danson; actrices als Patricia Neal, Goldie Hawn en Faye Dunaway. Je kunt bieden op een middagje zeilen met Walter Cronkite of een partij golf met Vernon Jordan, advocaat en vriend van Bill Clinton, die nog heeft geprobeerd om Monica Lewinsky een baantje bij Revlon in New York te bezorgen. Of de hoogste bieder gaat naar een concert van James Taylor, wiens roem, net als die van zijn ex-vrouw Carly Simon, op de Vineyard werd gevestigd.

Strijd tussen oud en nieuw geld

Richard Reston vertelt dat zijn voorganger als hoofdredacteur van de Vineyard Gazette te elfder ure de persen nog weleens liet stilzetten. Bijvoorbeeld wanneer een huilende moeder hem kwam vertellen dat haar zwaar zieke man, levenslang een trouwe lezer, het vast niet zou overleven als hij onder ogen kreeg dat hun zoon was aangehouden voor rijden onder invloed. In zo’n situatie werd een exemplaar van de krant zonder het bericht over de aanhouding gedrukt en aan de vrouw meegegeven.

Geconfronteerd met de uitspraak van zijn vader dat die pas wist wat hij ergens van vond als hij had gezien wat hij daarover had geschreven, vraagt Richard Reston zich lachend af of zijn gast bij het vormen van zijn oordeel over de Vineyard net zo te werk denkt te gaan. ‘Iedereen denkt altijd maar dat dit een eiland voor de superrijken is, maar dat beeld is bedrieglijk. Vele eilanders – dat zijn de mensen die hier zijn geboren en hier bleven wonen – kunnen ’s winters maar nauwelijks rondkomen. Daarom nemen zij ’s zomers soms wel drie baantjes tegelijk. Dit is een van de armste streken van de staat.’

Daarnaast strijdt het oude geld met het nieuwe. De bezitters van het eerste willen eigenlijk niet worden gezien, zegt Reston. Ze willen ook niet weten dat ze zo rijk zijn, maar ze willen ook niet dat er nog meer mensen kapitale huizen neerzetten op het eiland. Ze zouden de toestand het liefst voor altijd bevriezen. De nieuwe rijken, met hun helikopter op het achterdek van hun speedboot, leven, zoals overal, veel ostentatiever. ‘Voor hen is een huis met een privéstrand op dit eiland een van de belangrijkste trofeeën in de prijzenkast van het bestaan.’ Er zijn spanningen tussen de twee groepen. ‘Of wij onze populariteit aankunnen zonder erdoor te worden verslonden, is maar helemaal de vraag.’

Ruzie met Jacky Kennedy

Een van de rijken die zich hier zo onopvallend mogelijk probeerden te gedragen, was Jacqueline Kennedy-Onassis. Zij bezat op Gay Head, een nauwelijks bewoond schiereilandje aan de westkust van Martha’s Vineyard, een landhuis met bijgebouwen. Deze heerlijkheid – property closed staat er op een bord langs de weg – heeft zij aan haar kinderen John Jr. en Caroline nagelaten. Jackie had destijds een langlopende vete met een belangrijke Wampanoag-familie. Het ging om een paar vierkante meter grond op haar terrein dat door de Wampanoags als hun bezit werd beschouwd, omdat het een oude heilige plaats betrof.

Gay Head heet sinds kort officieel weer Aquinnah. De wanden van de klif vertonen bijna alle kleuren van de regenboog. Daaronder kolkt de zee gelig alsof zij een zwavelput moet verbeelden.

In Paul Davids kapsalon in Vineyard Haven weet de eigenaar zich nog goed te herinneren hoe hij ooit per ongeluk met de vroegere first lady’s Bird Johnson en Jacqueline Kennedy voor hetzelfde tijdstip een afspraak maakte. Jackie had Lady Bird keurig laten voorgaan onder de kap en zat, terwijl het haar van de weduwe van Lyndon Johnson werd gedaan, braaf in de originele versie van Madame Bovary te lezen.

De waardin van de Duck Inn op Gay Head vertelt in On the Vineyard, Jane Carpineto’s portret van het eiland, hoe bij haar eens een knappe vent in tuinbroek en een gescheurd T-shirt binnenviel. Deze vriendelijke man vroeg of hij de tent kon afhuren voor een hengstenbal. De exploitante van de Duck Inn besefte niet dat het John Kennedy Jr. was, die voor haar stond. Dat was enkele weken voor zijn huwelijk met Carolyn Bessette.

Mekka van welgestelde zwarten

In Oak Bluffs, 15 kilometer verderop, wordt de sweltering heat tegen de avond wat minder. Frances Finney, een zwarte vrouw uit Baltimore, is zo zwaar dat de blauwwitte bekleding van haar ligstoel het zand raakt. Finney (73), wier grijze krulletjes van onder haar badmuts uit piepen, is de weduwe van een hoogleraar. Ze komt hier al van kindsbeen af. ‘Dit is de enige plaats in Amerika waar ik me volledig vrij voel; overal elders heb ik altijd weer het idee dat ik mijn etnische stekels op moet zetten. Weet je wel dat dit strand The Inkwell wordt genoemd,’ zegt ze, vrolijk op al die glimmende zwarte ruggen wijzend. De vriendenclub die hier elke ochtend om zeven uur precies te water gaat, noemt zich de Polar Bears.

Sinds 1890 is Martha’s Vineyard ook het mekka van welgestelde zwarten. Edward Brooke, de eerste zwarte Senator uit de geschiedenis, had hier een huis, net als de vorig jaar gestorven Dorothy West. Deze scherpzinnige schrijfster geldt als de laatste vertegenwoordigster van de Harlem Renaissance. De meeste zwarten zwermen niet uit over het eiland maar blijven bij elkaar in het aangenaam rommelige Oak Bluffs met zijn twee verweerde bioscoopjes (The Odeon en The Strand) en de oudste carrousel van Amerika.

Eerste bewijzen van een ramp

Enkele dagen later, bij het vallen van de avond op het kleine vliegveld van Edgartown, 5 kilometer het binnenland in. Op het platform staan enkele antieke toestellen van Capair met hun blauwe staarten. Hier had hij uit de zon moeten komen, denk je als je tegen het lage licht in kijkt. Want hier had John Kennedy Jr., met zijn privévliegtuig op weg naar een bruiloft in Hyannis Port, zijn schoonzusje Lauren zullen afzetten. Kennedy verdwaalde ergens boven de kustlijn van New England. Bagagelabels, losgescheurd van de koffers van Carolyn en Lauren, spoelden aan op het strand, niet ver van het huis op Gay Head. Het waren de eerste tastbare bewijzen van een ramp.

Vlak voor de lunch is hier de Air Force One (een DC-9, vanwege de korte landingsbaan) met president Bill Clinton, zijn vrouw Hillary, hun dochter Chelsea plus twee vriendinnen opgestegen. Naar New York. Huizen zoeken, theetje drinken, fondsen werven; voor Hillary dit keer. De jaarlijkse vakantie van de Eerste Familie op Martha’s Vineyard is weer voorbij. In de gymnastiekzaal van de Edgartown Public School heeft Clinton vanochtend nog zijn wekelijkse radiopraatje gehouden. ‘Jouw school is nu even het Zomer-Witte Huis,’ zegt een moeder uit het publiek trots tegen haar dochter.

Lois Boudreau, eigenaar van de By the Sea/Vineyard Gear Shop in Edgartown, kan de bordkartonnen uitvoering van het presidentiële paar weer binnenhalen. Voor 10 dollar, bestemd voor de kankerbestrijding, kon elke toerist zich hier naast de Clintons opstellen voor een portret. In deze winkel kocht de president bij een vorig bezoek een T-shirt voor Monica Lewinsky. Die episode en de impeachment-procedure waarop het uitdraaide, lijken inmiddels lichtjaren geleden. Dat was ook het grote verschil met het extreem gespannen bezoek van de Clintons in de zomer van 1998.

De president, een beroerd speler die vals speelt bovendien, heeft op de Farm Neck Golf Club in Oak Bluffs – entree een half miljoen gulden – weer staan hannesen met de clubs. Voordat hij aan een partijtje met prins Andrew begon, vertelde de president aan de pers dat hij bij verlies de Vineyard weer aan de Britten zou teruggeven. Gelach. Gelukkig kon een regenbui op de vijftiende hole het onheil verhinderen. Na 1993, toen Clinton in het huis van Kennedy’s minister van Defensie Robert McNamara logeerde, is de onroerendgoedmagnaat Richard Friedman uit Boston steeds zijn gastheer geweest. Paardenbezitters stuurden ook ditmaal hun dieren naar het buiten van Friedman in Oak Bluffs, mocht de president willen rijden (dat wilde hij inderdaad). Bootbouwers Gannon en Benjamin lieten een schip klaarleggen, mocht Clinton willen zeilen op de Sengekontacket Pond (geen belangstelling).

Oesters met Italiaanse wijn

In restaurant The Balance, een trendy spiegelpaleis in het midden van Oak Bluffs, dat door Clinton nooit wordt overgeslagen, kost elk liflafje een fortuin. Er is deining, want een van de barmeisjes heeft een fles Stolichnaya Ohranj-wodka gebroken. ‘Zo, bent u Nederlander?’ zegt een zwarte vrouw met heel rode nagels. ‘Vanochtend nog Robeco in Rotterdam aan de telefoon gehad, dat zijn cliënten van mij. Aardige jongens.’

Oesters met een Italiaanse wijn. De effectenmakelaar rinkelt vrolijk met het vele goud dat haar aankleeft. ‘This is a dish called Wanda,’ zo heeft de blanke man met wie ze hier is haar voorgesteld. Deze Philip Schaefer is president van Pensions 2000 uit San Francisco. Hij pocht dat hij het eerste post-apartheids-investeringsseminar in Zuid-Afrika heeft georganiseerd. Een soortgelijke bijeenkomst die hij voor deze zomer in Istanbul had gepland, is van de baan. ‘Die verdomde aardbevingen, twee jaar van voorbereidingen naar de haaien.’

Als je naar de perfecte benen kijkt, zou je Wanda nog geen dertig geven, terwijl de armen met een begin van rimpelig verval eerder op een jaar of 45 duiden. ‘Weet je,’ zegt ze, ‘je zou Hawaii eens moeten zien als het regent. Dan blijft er niets van over. Martha’s Vineyard behoudt zijn stijl. Dit eiland is een afspraak, eigenlijk. De Vineyard is dat wat wij ooit zijn geweest.’