Zo werd Nikki Haley de rijzende ster van Trump

De Republikeinse politica Nikki Haley, die ambassadeur van de Verenigde Staten bij de Verenigde Naties was, wil president worden. De voormalige gouverneur van de Amerikaanse staat South Carolina wordt daarmee de eerste rivaal van ex-president Donald Trump in de race voor de kandidaat van de Republikeinen. Dit maakte ze op 14 februari 2023 bekend. Hoe werd Haley onder Trump VN-ambassadeur? En hoe deed ze het?

Dit profiel is op 14 februari 2023 bewerkt, toen Haley bekendmaakte zich kandidaat te stellen voor het Amerikaanse presidentschap.

‘Je bent een aantrekkelijke vrouw, maar Indiaas. Je bent jong en je vader draagt een tulband. Dat gaan de mensen in South Carolina nooit steunen.’ Het is begin 2004. Nikki Haley praat met een politiek consultant over een mogelijke carrière in de politiek. Door de weinig opwekkende woorden wordt Haley juist vastberaden om het toch te proberen, schrijft ze in haar autobiografie Can’t Is Not an Option. ‘Ik werd met mijn neus op de feiten gedrukt. De lijst met redenen waarom ik het niet moest doen, was oneindig. Maar ik bleef het gevoel hebben: ik kan dit.’

Dertien jaar later is Haley (45) een ster in de Republikeinse Partij. Ze is twee keer gekozen tot gouverneur van South Carolina en kreeg bij haar vertrek
hoge rapportcijfers van de inwoners. Ze verlaagde de belastingen, haalde grote bedrijven als Boeing naar de staat en kreeg complimenten voor de manier
waarop ze raciale problemen oploste. Als Amerikaans ambassadeur bij de Verenigde Naties moet ze het buitenlandse beleid van president
Donald Trump aan de wereld verkopen. Die baan ligt haar goed. Met haar zuidelijke charme, innemende lach en licht zangerige accent is Haley op en
top Amerikaans.

Buitenstaanders
Dat was weleens anders. Nimrata Nikki Randhawa groeide op in een klein huis in Bamberg, South Carolina. Haar ouders waren in de jaren zestig vanuit de Indiaase provincie Punjab naar Amerika verhuisd. De eerste Indiaase sikh-familie in het dorp moet een opvallende verschijning zijn geweest: haar vader Ajit met zijn tulband en haar moeder Raj in een traditionele sari. Hij gaf les op een zwarte
school. Zij behoorde in India tot de elite, maar begint in Amerika onder aan de sociale ladder. Huidskleur is een obstakel voor acceptatie: de familie
is niet zwart, maar ook niet blank. Niemand wil al te veel met de ‘bruine’ Randhawa’s te maken hebben. Het leidt tot een hechte familie die knokt
voor een plek in de gemeenschap.

Als Nikki – Punjabi voor ‘kleintje’ – als 4-jarige samen met oudere zus Simmi meedoet aan een missverkiezing, zitten de organisatoren met de handen
in het haar. Moeten ze de twee indelen in de wedstrijd voor zwarte of blanke meisjes? Ze besluiten tot diskwalificatie. Als troostprijs krijgt Nikki een
strandbal. Ze snapt niet wat er aan de hand is en gaat tevreden naar huis. De episode sterkt haar ouders om nog harder te vechten voor acceptatie.

Als kind bouwt de verlegen, maar intelligente Haley een obsessie op met getallen. In haar jonge tienerjaren helpt ze met de boekhouding van haar moeders kledingwinkel. Daar vormt ze haar eerste politieke overtuigingen. ‘Met eigen ogen zag ik hoe moeilijk het was om een dollar te verdienen, en hoe makkelijk het was voor de overheid om die weer af te pakken.’ Na een studie accountancy en een baan als financieel manager bij een afvalbedrijf gaat ze fulltime aan de slag in het familiebedrijf, dat zal uitgroeien tot een miljoenenbusiness.

In 2004 wijst een bevriende vrouwelijke ondernemer haar op de verkiezing voor een zetel in Huis van Afgevaardigden van South Carolina. Haley is geïnteresseerd: steeds vaker krijgt ze het gevoel dat haar levensverhaal anderen kan inspireren.
Tegelijkertijd heeft Haley weinig met politiek en maakt ze als onbekende 31-jarige weinig kans. Van alle kanten wordt Haley afgeraden de gok te wagen – vooral omdat ze een vrouw is. Toch schrijft ze zich in, als Republikeinse kandidaat. Later vertelt ze aan The New York Times dat een speech van Democraat Hillary Clinton haar bij die beslissing hielp. ‘Ze zei dat iedereen je zal vertellen waarom
je als vrouw niet de politiek in moet gaan. Dat zijn alle redenen waarom we het wel moeten doen.’

Alles geoorloofd
Als de campagne begint, is ze inmiddels getrouwd met Michael Haley (een militair die later in Afghanistan zou vechten) en bekeerd tot het christendom. Hun twee kinderen, dochter Rena en zoon Nalin, worden gedoopt. Toch is Haley’s achtergrond als buitenstaander nooit ver weg. Niet gek, in de staat waar politiek wordt beschreven als een blood sport: alles is geoorloofd om te winnen.

Daags voor de verkiezingen verspreidt tegenstander Larry Koon flyers waarop Haley wordt beschreven als ‘Indiase vrouw’, ‘schoonmaker’ en ‘boeddhist’. ‘Er is maar één echte Republikein,’ stelt de flyer. In kranten wordt geopperd dat Haley haar voornaam heeft veranderd van Nimrata naar Nikki om meer Amerikaans te lijken. Een cartoonist beeldt Haley af in een niqab. Haley en haar familie worden bedreigd en achtervolgd door onbekenden. Geen van de tactieken houdt haar van de overwinning.

Rond 2010 volgt een herhaling van zetten bij de verkiezingen voor het gouverneurschap van South Carolina. Als outsider krijgt ze een bak ellende over
zich heen – nu wordt haar vader uitgemaakt voor raghead, een racistische term die ‘doekenhoofd’ betekent. Met de steun van nationale figuren als Tea Party-koningin Sarah Palin weet Haley te winnen. Haar politieke ideeën vallen op aan de rechterflank van de Republikeinse Partij. Haley is fiscaal conservatief en vindt dat de overheid moet worden bestuurd als onderneming: geen dollar mag zomaar
worden uitgegeven. Op veel terreinen moet de regering in Washington minder macht hebben: zo wilde ze als gouverneur maar wat graag een streep door
Obamacare zetten. Haley is trots op de Verenigde Staten en omarmt de American Dream.

Niet de intimidaties, maar de overwinningen tonen volgens Haley de ware aard van de inwoners van haar staat. Feit is dat Haley in 2011 de eerste vrouwelijke
Indiaas-Amerikaanse gouverneur wordt. Newsweek zet haar pardoes op de cover en noemt haar ‘het nieuwe gezicht van het Zuiden’. In 2014 wordt ze zonder al te veel inspanningen herkozen.

Haley beschikt niet alleen over diverse gezichten – vrouw, dochter van immigranten en conservatieve, christelijke Republikein – ze weet ook op het juiste moment het goede gezicht te trekken. De ene dag is ze een liefdevolle moeder, de dag erna praat ze stoer over haar liefde voor wapens. Ze is een politieke outsider die de overheid fors wil verkleinen en tegelijkertijd goede vrienden met gematigde Republikeinen als Mitt Romney en Paul Ryan. Ze babbelt
even soepel met een CEO van een miljoenenbedrijf als met een fabrieksarbeider.

Eigen pad
Hoewel lid van de roomblanke Republikeinse Partij, kiest Haley als gouverneur meermaals de zijde van de zwarte gemeenschap. Wanneer een blanke nationalist in de zomer van 2015 een kerk in Charleston inloopt en negen zwarten doodschiet,
fixeert de natie zich op rassenproblemen in South Carolina. Haley, zichtbaar aangedaan, besluit te strijden voor de nabestaanden. Ze zwengelt een debat aan over de vlag van de confederatie, die voor het parlementsgebouw hangt. Dat ligt uiterst gevoelig: de vlag van de slavenstaten in de Amerikaanse Burgeroorlog is nog altijd een symbool van trots voor veel (blanke) inwoners. Maar minder dan een maand na de schietpartij ondertekent de gouverneur een wet die de vlag neerhaalt. Het tekent de flexibiliteit van Haley, die een jaar eerder de vlag verdedigde als een belangrijk onderdeel van de geschiedenis.

Die draai komt haar op kritiek te staan van conservatieve politici en commentatoren. Maar politieke aanvallen glijden van haar af. Geruchten over een
buitenechtelijke relatie tijdens de campagne voor gouverneur deed ze af als seksistische onzin. Kritiek van zwarte politici dat haar kabinet bewust vol blanke mannen zit, noemt de gouverneur een persoonlijke belediging. ‘Zo’n aanval kan niet door de beugel als je ziet hoe ik ben opgegroeid.’

Ondanks haar voorspoedige carrière lijkt een rol in het nieuwe Republikeinse kabinet in eerste instantie geen optie. Het probleem: Donald Trump. Begin
2016 krijgt Haley het aan de stok met de presidentskandidaat. Ze noemt hem ‘alles wat een gouverneur niet wil van een president’. Op nationale televisie krijgt hij een trap na: ‘Het kan aantrekkelijk zijn om de lokroep van de meest boze stemmen te volgen. We moeten die verleiding weerstaan.’ De New Yorkse miljardair reageert met tweets waarin hij Haley onder meer ‘een schande voor de inwoners van South Carolina’ noemt.

Maar als blijkt dat Trump de Republikeinse nominatie gaat winnen, draait Haley. ‘Ik was niet zijn grootste cheerleader, maar heb wel op hem gestemd,’ zegt ze in november 2016. De president biedt haar een baan aan als VN-ambassadeur, ondanks dat ze wat betreft buitenlands beleid weinig grote daden heeft kunnen noteren.

Olifant
In haar nieuwe functie trekt ze opnieuw haar eigen plan. Met de isolationistische uitspraken van Trump heeft ze weinig. De Verenigde Naties en de NAVO zijn wél belangrijk. Betere relaties met Rusland? Niet als Vladimir Poetin weigert mee te werken in Syrië. ‘Ik ben soms als een olifant in een porseleinkast.
Ik zeg waar het op staat,’ vertelde ze The Washington Examiner. Langzittende Republikeinen juichen haar toe. Zelfs het Democratische congreslid Eliot Engel uit New York zegt dat de ambassadeur een ‘prima indruk’ maakt. ‘Hopelijk kan ze Trump verder naar zich toe trekken.’

Het lijkt erop dat Haley mede het buitenlandse beleid bepaalt vanuit het VN-hoofdkantoor in New York. Dat haar positie zich niet in het Witte Huis bevindt,
kan een voordeel zijn: als Trump onder vuur ligt, kan ze de onwetende buitenstaander spelen. Achter de schermen omarmen Republikeinen stilletjes
al het idee van een presidentiële campagne. De geruchten zijn onzin, zei Haley onlangs. ‘Iedereen denkt dat ik zo ambitieus ben en dat ik steeds meer
wil. Nou, ik kan me totaal geen voorstelling maken bij een campagne voor het Witte Huis.’

Maar Haley weet hoe het spel werkt. Ze is nog altijd relatief jong, heeft een interessante immigratieachtergrond en is een van de schaarse vrouwen in
haar partij. Inderdaad, de eigenschappen die haar dertien jaar geleden in het gesprek met een politiek consultant bij voorbaat diskwalificeerden, maken
haar tot een politicus met star power.