Zijn detentiecentra ‘concentratiekampen’? ‘AOC’ ontketent nieuwe rel

Het veelbesproken congreslid Alexandria Ocasio-Cortez (AOC) zet de politieke verhoudingen in de Verenigde Staten maar weer eens op scherp door detentiecentra voor illegale immigranten aan de zuidgrens ‘concentratiekampen’ te noemen. Volgens medestanders legt ze daarmee de vinger op de zere plek, terwijl critici haar een gebrek aan historisch besef verwijten. Vier vragen en antwoorden over de controverse.

Wat heeft AOC precies gezegd?

‘De Verenigde Staten runnen concentratiekampen aan onze zuidgrens, en dat is precies wat ze zijn,’ zei Ocasio-Cortez dinsdag in een live-video op Instagram. ‘Het zijn concentratiekampen. (…) Ik wil praten met mensen die genoeg begaan zijn met menselijkheid om te zeggen dat “nooit weer (never again)” echt iets betekent.’ Ook riep AOC op tot verzet tegen het ‘autoritaire en fascistische presidentschap’ van Donald Trump.

Ze sprak over het onderwerp omdat kort daarvoor bekend was geworden dat de Amerikaanse regering de legerbasis Fort Sill in de staat Oklahoma gaat gebruiken om minderjarige migranten uit Mexico en Midden-Amerika tijdelijk vast te zetten in afwachting van hun asielprocedure. Na de aanval op Pearl Harbor in 1941 gebruikte de regering van de Democratische president Franklin D. Roosevelt (1933-1945) die legerbasis als gevangenkamp voor Japanse Amerikanen.

Wat is de kritiek op de vergelijking?

Hoewel de term concentratiekampen al eerder werden gebruikt – bijvoorbeeld door de Spanjaarden tijdens de Cubaanse Oorlog (1868-1878) en in de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika (1899-1902) – om groepen politieke tegenstanders of ‘ongewenste’ mensen op te sluiten, wordt die alom geassocieerd met de Tweede Wereldoorlog. Aangezien Ocasio-Cortez de term ‘fascisme’ in de mond nam en sprak over Never again, een zinsnede waarmee steevast wordt verwezen naar de Holocaust, krijgt het congreslid het verwijt dat ze Amerikaanse detentiecentra vergelijkt met de vernietigingskampen die de nazi’s gebruikten voor de genocide op de Joden in Europa.

Exemplarisch voor de grote politieke polarisatie is dat de ophef vooral langs partijlijnen loopt. Zo spreekt de Republikeinse leider in het Huis van Afgevaardigden Kevin McCarthy spreekt schande van de uitspraken. ‘Ik denk dat congreslid AOC haar excuses moet aanbieden, niet alleen aan dit land maar aan de hele wereld’, zei hij donderdag tijdens een persconferentie. Volgens McCarthy weet Ocasio-Cortez niets van geschiedenis en niet wat er aan de hand is met de grens, en is het ‘beschamend om iets uit de geschiedenis, waarbij miljoenen Joden zijn vermoord, te vergelijken met wat er gebeurt aan onze grens’.

Ook de Republikeinse Joodse Coalitie heeft geen goed woord over voor AOC’s uitspraken. ‘Zes miljoen Joden zijn vermoord tijdens de Holocaust. Het is beschamend dat Alexandria Ocasio-Cortez het immigratiebeleid van ons land vergelijkt met de gruwelen die de Nazi’s hebben begaan. We hoopten dat Ocasio-Cortez beter zou weten, maar helaas is dat niet zo.’ Veel Republikeinen vinden bovendien dat de vergelijking mank gaat omdat elke dag duizenden migranten  uit eigen beweging naar de ‘concentratiekampen’ toe komen, in plaats van ervan weg te vluchten.

Hoewel de kritiek vooral van Republikeinen komt, wijst ook de Democratische presidentskandidaat Bernie Sanders – van wie familieleden werden vermoord tijdens de Holocaust – de kwalificatie van partijgenoot Ocasio-Cortez af. ‘Luister, ik heb die terminologie niet gebruikt,’ zei hij toen CNN hem vroeg of hij zich ‘op zijn gemak voelt’ bij de term ‘concentratiekampen’. Wel benadrukte hij veel respect te hebben voor het ‘fantastische werk’ van AOC, en wilde hij vooral de aandacht vestigen op het vasthouden van kinderen, ‘soms wekenlang, op plekken waar kinderen niet horen te zijn en getraumatiseerd raken’. Sanders pleitte vervolgens voor staatsburgerschap van 1,8 miljoen jonge illegale immigranten in Amerika.

Ook buiten Amerika doen de opmerkingen stof opwaaien. Zo twitterde Yad Vashem, het Holocaustherdenkingscentrum in de Israëlische hoofdstad Jeruzalem, dat de concentratiekampen die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gebruikt gericht waren op ‘uitroeiing door arbeid’. De tweet eindigt met een suggestie aan ‘AOC’ om meer te leren over de concentratiekampen.

Donderdag werd AOC per brief bekritiseerd door het conservatieve Poolse parlementslid Dominik Tarczynski. ‘Als iemand de geschiedenis bagatelliseert of gebruikt voor het scoren van politieke punten, raken we geagiteerd en van slag (…) Ik begrijp dat er momentele grote spanningen zijn in jullie politiek, maar ik zou erg voorzichtig zijn om termen als “concentratiekampen” te gebruiken voor politieke doeleinden. Dat leidt tot niets goeds,’ schrijft Tarczynski, die Ocasio-Cortez uitnodigde om samen met hem een bezoek te brengen aan de voormalige vernietigingskampen in Polen, Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Belzec, Sobibor en Majdanek.

Hoe verdedigen AOC en medestanders zich?

Na alle kritiek verdedigde Ocasio-Cortez zich door te stellen dat niet alle kampen even erg hoeven te zijn als de vernietigingskampen van tijdens de Holocaust om de kwalificatie ‘concentratiekamp’ te verdienen. ‘Voor alle gillende Republikeinen die het verschil niet kennen: concentratiekampen zijn niet hetzelfde als vernietigingskampen.’ Volgens ‘experts’ worden in concentratiekampen ‘burgers massaal opgesloten zonder proces’, stelt AOC, ‘en dat is precies wat deze regering doet’.

Tal van partijgenoten zijn het met haar eens, en noemen het kwalijk dat er vooral ophef is over de benaming van de detentiecentra, in plaats van de situatie en omstandigheden van de migranten(kinderen) die er worden opgevangen. ‘Elke Amerikaanse Jood die ik ken walgt van de wrede behandeling van kinderen en families aan onze zuidgrens,’ schrijft de Democratische senator Brian Schatz, zelf Joods. ‘Als je solidariteit wilt tonen met Amerikaanse Joden, help ons dit te stoppen, en veins geen woede om de taal die mensen gebruiken om deze tragedie te beschrijven.’

Ook de links-progressieve Joodse organisatie J Street neemt het op voor AOC. J Street is naar eigen zeggen ‘net als de meeste Amerikanen woedend vanwege de schandelijke, onmenselijke behandeling van migranten en vluchtelingen door de regering-Trump,’ en ‘steunt congresleden als AOC die kritisch zijn op het hatelijke beleid van de president’. De belangenorganisatie wil dat Amerikanen hun aandacht richten op het ‘sluiten van de kampen en het helpen van de gezinnen die erin zitten opgesloten’ in plaats van op de terminologie die Ocasio-Cortez gebruikt.

Waarom is AOC zo controversieel?

Ocasio-Cortez staat bekend als het gezicht van de jonge, progressieve generatie Democraten, waar ook de islamitische congresleden Ilhan Omar en Rashida Tlaib toe worden gerekend. AOC is niet bang om zichzelf socialist te noemen, waardoor ze veel steun krijgt van de meest linkse Amerikanen, vooral jongeren. Rechtse en meer conservatieve Amerikanen gruwelen juist van socialisme en zien in Ocasio-Cortez een grote bedreiging voor de economie van het land.

Een goed voorbeeld daarvan is de Green New Deal, die AOC samen met senator Ed Markey ontwierp om klimaatverandering te lijf te gaan en de economie drastisch te hervormen. Het plan is verstrekkend: een ‘tienjarige nationale mobilisatie’ moet ertoe leiden dat in de Verenigde Staten in 2030 de uitstoot van broeikasgassen met 100 procent is verminderd. Alle Republikeinen en ook de meer gematigde oude garde van de Democraten verketterden het als ‘radicaal’.

Vanwege haar charismatische uitstraling en de grote hoeveelheid live-video’s die ze via sociale media als Instagram, Facebook en Snapchat met haar volgers deelt, heeft AOC vooral onder millennials een grote schare aanhangers opgebouwd. Geregeld gaan dan ook toespraken van haar viraal, zoals bovenstaande in het congres waarin ze kritiek uit op de wetgeving over campagnefinanciering. Toch neemt ze het niet altijd even nauw met de feiten, bijvoorbeeld omtrent de economie en het klimaat. In het programma 60 Minutes van CBS News erkende ze dat ze er weleens naast zit, maar, wierp ze tegen, ‘moreel juist zitten’ is belangrijker dan ‘exact, feitelijk en semantisch juist zitten’.