Oorlog Iran en Amerika op nippertje afgewend

Nadat Iran donderdag een Amerikaanse drone had neergeschoten, leek een vergeldingsaanval van de Verenigde Staten onvermijdelijk. Maar de Amerikaanse president Donald Trump, die spreekt van een ‘erg grote fout’, lijkt vooralsnog niet uit op escalatie en heeft de islamitische republiek vooral gewaarschuwd. Toch zijn veel luchtvaartmaatschappijen, waaronder KLM, er niet gerust op. Zij vliegen voorlopig niet in een deel van het Iraanse luchtruim.

‘Iran heeft een erg grote fout gemaakt,’ twitterde Trump donderdagochtend, nadat de Iraanse Revolutionaire Garde een onbemand Amerikaans voertuig had neergeschoten boven de Straat van Hormuz. Vervolgens spoedde hij zich naar de Situation Room – de vergaderruimte waar militaire besluiten worden genomen – om met onder anderen minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo en de Congresleiders van zowel de Republikeinen als de Democraten te overleggen over een mogelijke reactie op de aanval.

Witte Huis besloot aanval op laatste moment in te trekken

Velen hielden rekening met een vergeldingsaanval op doelen in Iran, die volgens The New York Times ook aanstaande leek. Op basis van informatie van hoge functionarissen meldt de krant dat lanceerinstallaties en radarposten moesten worden bestookt, en dat gevechtsvliegtuigen al onderweg waren. Ook schepen van de Amerikaanse marine zouden al in aanvalspositie hebben gelegen, toen de regering op het laatste moment besloot de aanval in te trekken.

Het is niet bekend of Trump of een van zijn medewerkers zich heeft bedacht, of dat het afblazen van de aanval onderdeel was van een strategie. Als de aanval was doorgegaan, was het de derde militaire actie geweest tijdens de ambtstermijn van Trump, na eerdere aanvallen in Syrië in 2017 en 2018. Tijdens zijn campagne voor de presidentsverkiezingen heeft hij altijd benadrukt geen nieuwe oorlogen in het Midden-Oosten te willen voeren. Ook trok hij eind vorig jaar duizenden troepen terug uit Syrië en Afghanistan.

Trump: ‘Kan me voorstellen dat het een fout was’

Donderdag reageerde Trump tijdens een persconferentie in het Witte Huis relatief mild op het neerhalen van de drone. ‘Ik kan me voorstellen dat het een generaal of iemand anders was die een fout maakte bij het neerschieten van die drone, die gelukkig onbemand was,’ zei hij tegen de aanwezige pers. Volgens de president ‘had het een groot verschil gemaakt’ als er wel een militair in het voertuig had gezeten. Hoewel hij het niet zeker weet – ‘ik kan het mis hebben, maar ik heb vaak gelijk’ – heeft Trump naar eigen zeggen het gevoel dat ‘het een fout was die is gemaakt door iemand die niet had moeten doen wat hij deed’.

Gezien onderstaande video die de Iraanse Revolutionaire Garde via sociale media deelde, lijkt het onwaarschijnlijk dat de Iraanse regering en legerleiders geen toestemming hebben gegeven om de drone uit de lucht te schieten. Of het in de video ook daadwerkelijk gaat om het Amerikaanse voertuig in kwestie, is nog niet geverifieerd.

Iraanse minister Zarif: drone vloog wél in ons luchtruim

Trump benadrukte dat de drone vloog boven internationale wateren, en dus alle recht had om daar te vliegen. De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif bestrijdt die lezing. Hij deelt op Twitter coördinaten waaruit zou moeten blijken dat het vliegtuig vloog nabij het zuidelijke Iraanse district Kouhmobarak. ‘We willen geen oorlog, maar zullen onze lucht, land en wateren ijverig verdedigen,’ schrijft hij op Twitter. Ook kondigt Zarif na ‘deze nieuwe agressie’ naar de Verenigde Naties te stappen om ‘aan te tonen dat de VS liegen over internationale wateren’.

Lees verder onder de tweets

Vrijdagochtend meldt persbureau Reuters op basis van Iraanse officials dat Trump Iran via het Sultanaat Oman heeft gewaarschuwd voor luchtaanvallen. De president benadrukte dat hij geen oorlog wil en zou op korte termijn een gesprek hebben geëist met de leiders in de Iraanse hoofdstad Teheran. Die beslissing is volgens Teheran aan de hoogste leider ayatollah Ali Khamenei, die niet met de Verenigde Staten in gesprek wil.

KLM en andere luchtvaartmaatschappijen mijden Iraans luchtruim

De Nederlandse luchtvaartmaatschappij KLM mijdt voorlopig een deel van het Iraanse luchtruim. Het gaat specifiek om de Straat van Hormuz, waar Iran recent een Amerikaanse drone heeft neergeschoten.

‘Veiligheid heeft voor KLM de hoogste prioriteit. We volgen alle ontwikkelingen die mogelijk betrekking hebben op de veiligheid van het luchtruim 24/7 op de voet en richten de operatie zo in dat de veiligheid van de vluchten is gewaarborgd. Het incident met de drone is aanleiding om vooralsnog niet meer over de Straat van Hormuz te vliegen,’ staat in een bericht op de site.

KLM is de laatste in een rijtje van luchtvaartmaatschappijen die dit besluit neemt. De Australische luchtvaartmaatschappij Qantas liet vrijdag weten dat het de Straat van Hormuz en de Golf van Oman mijdt. De Federal Aviation Administration (FAA) verbood de Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen American Airlines en Delta Air Lines donderdag al over dat gebied te vliegen. United Airlines besloot voorafgaand vluchten van Newark bij New York naar Mumbai in India helemaal te schrappen.

Spanningen tussen VS en Iran afgelopen weken verder opgelopen

Vorige week liep de spanning tussen de Verenigde Staten en Iran – die sinds Trumps opzegging van de nucleaire deal en de Amerikaanse sancties toch al hoog is – verder op door ontploffingen op twee olietankers, een van Japan en een van Noorwegen, in de Golf van Oman. Volgens het Pentagon, dat twee video’s met bewijs vrijgaf, plaatsten militairen van de Iraanse Revolutionaire Garde zeemijnen op de schepen.

In mei zijn ook al vier schepen gesaboteerd in de Perzische Golf, voor de kust van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), waaronder twee van Irans aartsvijand Saudi-Arabië, een belangrijke bondgenoot van Amerika. Van die aanvallen gaf het Witte Huis Teheran ook al de schuld, maar de Iraanse regering ontkent. Een deel van die aanvallen werd vervolgens opgeëist door de Jemenitische Houthi-rebellen, die worden gesteund door Iran. De Houthi’s zijn verwikkeld in een oorlog met Saudi-Arabië.

Sinds de sabotage van de schepen voor de kust van de VAE stuurden de Verenigde Staten militairen en vliegdekschepen naar de Perzische Golf, naar eigen zeggen om escalatie te voorkomen en de al aanwezige Amerikaanse troepen te beschermen. Minister van Buitenlandse Zaken Pompeo zei afgelopen weekeinde nog maar eens dat het Witte Huis niet uit is op een oorlog met Iran.

Nederlandse politici bezorgd

Minister voor Buitenlandse handel Sigrid Kaag (D66) liet vrijdagochtend bij aanvang van de wekelijkse ministerraad weten dat Nederland zich al een hele tijd zorgen maakt over de spanningen in de regio. ‘We zetten vanuit EU-perspectief in op continue de-escalatie. Verder houden we de vinger aan de pols en zijn we in overleg met bevriende landen. Ook om over de nieuwe situatie betere informatie en inzicht te hebben.’

‘Groot gevaar tussen de Verenigde Staten en Iran,’ twitterde SP-Kamerlid Sadet Karabulut vrijdag. ‘De internationale gemeenschap moet alles op alles zetten voor de-escalatie. Vrede mag niet ontaarden in oorlog. Oorlogshaviken mogen niet winnen.’

Politiek directeur van het Haags Centrum voor Strategische Studies en voormalig VVD-Kamerlid Han ten Broeke keurt de actie van Trump af. ‘Dreigen, blazen, intimideren en dan weer intrekken van militaire orders,’ twittert hij. Iran is volgens hem ‘vreselijk in de kaart gespeeld’.

Crisis in, om en over Iran en Jemen: raakt onze veiligheid, handel en waarden, twittert VVD-Kamerlid Sven Koopmans.

D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma benadrukt het belang ‘niet blindelings achter Washington aan te lopen’.