Macron en Erdogan zetten ‘hersendode’ NAVO op scherp

In Londen en Watford vieren de leiders van de 29 NAVO-lidstaten dinsdag en woensdag het 70-jarige bestaan van de samenwerking. Maar de militaire verdragsorganisatie staat onder druk. De Franse president Emmanuel Macron verklaarde de NAVO een paar weken terug ‘hersendood’ en ook de Turkije zette de relaties op scherp door begin oktober Noord-Syrië binnen te vallen en wapens te kopen van Rusland. Vier heikele kwesties.

Trump: ‘De VS betalen het meest, maar profiteren het minst’

De agenda van de NAVO-bijeenkomst ligt voor de hand. De lidstaten praten over Rusland, China, het INF-kernwapenverdrag en technologische ontwikkelingen als de aanleg van een 5G-netwerk. Desondanks zal het vooral gaan over de wankele samenwerking van NAVO-lidstaten en de defensie-uitgaven van de Europese landen.

Zo willen de Verenigde Staten al lange tijd dat Europa meer geld uitgeeft aan defensie. De afspraak is dat alle NAVO-lidstaten 2 procent van hun bruto nationaal product eraan besteden. Het merendeel van de landen haalt die norm bij lange na niet. Dat frustreert de Amerikaanse president Donald Trump. Dinsdagochtend zei Trump tijdens een persconferentie met NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg dat de Verenigde Staten ‘het meeste aan de NAVO betalen en het minste profiteren’:

Stoltenberg maakte eind november wel vol trots bekend dat inmiddels 9 van de 29 NAVO-lidstaten de 2-procent norm hebben gehaald. Vooral Oost-Europese landen hebben hun defensie-uitgaven op orde. Landen als Frankrijk, Nederland en Duitsland nog niet.

Ondanks zijn kritiek op Europese landen, zei Trump tijdens diezelfde persconferentie dat zijn inzet voor meer defensie-uitgaven succesvol is. Het zou hem gelukt zijn om Europese landen z0’n 117 miljard euro extra te laten uitgeven aan hun militaire middelen.

Turkse bondgenoot zorgt voor frustraties

Dinsdagochtend dreigde de Turkse president Erdogan zich tegen de plannen voor de verdediging van de Baltische staten te keren, als bondgenoten Turkije niet volledig steunen in de strijd tegen ‘terroristen’. In de Baltische landen (Estland, Letland en Litouwen) en in Polen moeten meer NAVO-troepen komen om een sterk signaal te sturen naar Rusland. Als de Russische president Vladimir Poetin ergens wil binnenvallen, zal het militaire bondgenootschap daarop als organisatie reageren. Door te dreigen bondgenoten niet te helpen, zette Erdogan de NAVO-top meteen op scherp.

Turkije is sowieso een moeilijke NAVO-bondgenoot. President Erdogan zoekt met enige regelmaat de grenzen van het lidmaatschap op. Zo kocht het land in september het Russische antiraketsysteem S-400. De andere NAVO-lidstaten waren hier niet over te spreken omdat een samenwerking met een mogelijke vijand de veiligheid van de organisatie onder druk zet.

Ook viel Turkije begin oktober zonder overleg het noorden van Syrië binnen nadat Trump de aanwezige Amerikaanse militairen terugtrok. In een persverklaring zei de Amerikaanse president dat ‘het tijd is voor ons, om ons terug te trekken uit die eindeloze belachelijke oorlogen. We brengen onze soldaten terug naar huis’.

Het vertrek van de Amerikanen gaf Erdogan vrij spel. De Turkse president zei de veiligheid in het gebied te willen herstellen, maar de actie leek vooral gericht te zijn om de door hem gehate Koerden uit het gebied te verdrijven.

Macron: ‘NAVO is hersendood’

De Amerikaanse president Trump haalde dinsdagochtend hard uit naar Macron. Het Franse staatshoofd deed begin november de uitspraak dat de NAVO ‘hersendood’ zou zijn. Trump vindt de uitspraak ‘zeer, zeer onbeschoft’.

‘De NAVO dient een belangrijk doel en het is beledigend om hem hersendood te noemen’, aldus Trump tijdens de persconferentie met Stoltenberg. Ook zei hij dat ‘Frankrijk de NAVO het hardst nodig heeft van iedereen’.

Macron deed zijn uitspraak in een interview met The Economist. In het Britse magazine uitte hij zijn zorgen over de houdbaarheid van de NAVO. Zo zou Europa aan ‘de rand van de afgrond’ staan, onder meer door het gebrek aan samenwerking met de Verenigde Staten. Door het terugtrekken van de Amerikaanse troepen uit Noordoost-Syrië, zou Amerika de rug toekeren aan de Europese lidstaten en de Koerden.

Premier Mark Rutte (VVD) belde voorafgaand aan de NAVO-top met de Franse president. Hij zegt de zorgen van Macron te begrijpen. ‘Ik heb hem gezegd dat ik de term “hersendood” niet zou overnemen. Maar ik deel zijn zorgen wel.’ Zo vinden beiden de onvoorspelbaarheid van de Verenigde Staten zorgwekkend.

De Duitse bondskanselier Angela Merkel was net als Trump niet te spreken over de uitspraken van Macron. Ze zou tijdens een diner naar aanleiding van de 30e verjaardag van de val van de Berlijnse Muur tegen Macron hebben gezegd: ‘Ik ben het zat om altijd maar de scherven op te ruimen’.

Pete Hoekstra: ‘Wriemel je niet uit 2-procent regeling’

Nederland wordt ook bekritiseerd om de lage defensie-uitgaven. Dit werd onder meer duidelijk tijdens het Grote Defensiedebat op 12 oktober, georganiseerd door Elsevier Weekblad.

Minister van Defensie Ank Bijleveld (CDA) onderstreepte als gastspreker het belang van veiligheid. ‘Zonder veiligheid kún je niet eens pensioenen uitbetalen of goed onderwijs bieden.’ Daarom wil de minister 6 miljard euro extra bovenop het huidige jaarbudget van 10 miljard euro.

De Amerikaanse ambassadeur in Nederland Pete Hoekstra speelde handig in op uitspraken van Bijleveld. Met het voorbeeld van twee krukjes, waarvan één met ongelijke poten, demonstreerde Hoekstra hoe een bondgenootschap met scheve verhoudingen niet overeind kan blijven. Zijn boodschap was duidelijk: ook de Europese NAVO-landen moeten voldoen aan de afspraak om in 2024 2 procent van hun nationaal inkomen aan defensie te besteden. Verder benadrukte Hoekstra dat de Europeanen deze afspraak zélf ooit hebben gemaakt. ‘Wriemel je er nu dan niet uit!’

Oud-secretaris-generaal van de NAVO, Jaap de Hoop Scheffer, sprak net als Rutte kritisch over de Amerikaanse bondgenoot. De Hoop Scheffer benadrukte dat je van bondgenoten mag verwachten dat ze voorspelbaar zijn. ‘Het plotselinge Amerikaanse besluit weg te gaan uit Syrië, getuigt daar niet van.’

Bekijk hieronder het Grote Defensiedebat terug: