Het coronavirus slaat ook om zich heen in de Verenigde Staten. Maar Amerikanen laten zich hun vrijheden niet zomaar afnemen.
De straten van Washington zijn leger dan normaal, maar niet uitgestorven. Een deel van de ambtenaren werkt nog steeds op kantoor. Het is lunchtijd en mensen staan in de rij voor een food truck. Rond het Washington memorial lopen groepjes mensen. Iets drukker is het bij de kersenbloesem om de hoek, de bomen die in maart kortstondig roze kleuren. Vorig jaar trok het fenomeen nog 1.5 miljoen toeristen.
Amerika loopt nipt achter
Wat betreft de verspreiding van het coronavirus lopen de Verenigde Staten weliswaar iets achter op Europa, maar er is wel degelijk sprake van een crisissituatie. Het aantal coronagevallen ligt boven de 14.000. Omdat er in eerste instantie amper werd getest, ligt het werkelijke aantal waarschijnlijk veel hoger.
Dat besef is nog niet overal doorgedrongen. De Amerikaanse reactie op het virus is verdeeld: in het federale systeem hebben regionale en lokale overheden heel veel macht (en president Trump dus minder). Sommige delen van het land hebben besloten op slot te gaan: neem Seattle en San Francisco, waar iedereen zeker tot begin april moet thuisblijven. Op andere plekken duurt het langer voor er stappen worden genomen om het virus te stoppen. In Chicago werd volop St. Patricks Day gevierd in bars, in Florida lagen mensen nog gewoon op het strand tijdens Spring Break.
Oorlogspresident
Zes op de tien Amerikanen vinden dat de media de zorgen over het virus overdrijven, blijkt uit een peiling van Pew Research. Dat was ook lange tijd de houding van president Trump, die volhield dat er weinig te vrezen viel. Hij zette het weg als een virusje dat lijkt op de griep, waarover de Verenigde Staten bovendien ‘perfecte controle’ zouden hebben. Bevriende presentatoren van Fox News versterkten dat geluid: paniek over het virus zou een Democratisch plot zijn.
In Washington werkt het Congres aan een noodwet om de economische impact van het coronavirus te beperken. Lees meer over de maatregelen>
Trumps toon is inmiddels volledig anders, nu het virus al aan meer dan tweehonderd Amerikanen het leven heeft gekost, ziekenhuizen waarschuwen voor een tekort aan bedden, de beurzen zijn ingestort en een economische crisis opdoemt. Hij verklaarde zichzelf woensdag tot ‘oorlogspresident’ en sprak over een noodsituatie die zeker tot de zomer zal voortduren. Terwijl hij met het Congres werkt aan een noodwet – die vooral financieel van aard is, adviseert de president om niet met meer dan tien mensen samen te komen. Staten mogen zelf bepalen of ze dat advies overnemen.
Grondwet boven alles
Het is de vraag hoe Amerikanen, velen trots op hun vrijheden, zullen reageren als hun regio voor langere tijd op slot gaat. In Kentucky weigerde een 53-jarige man die positief testte op het virus, om binnen te blijven. De gouverneur van de staat besloot politieagenten rond het huis van de man te zetten, omdat die een gevaar voor de volksgezondheid vormde.
Woordenstrijd met China
De leiders van de Verenigde Staten en China steggelen over wie schuldig is aan de pandemie. De Chinezen verzwegen de ernst van het virus toen het voor het eerst de kop opstak en weigerden medische hulp van de Verenigde Staten, zegt Amerika’s buitenlandminister Mike Pompeo. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken tweette vorige week dat het Amerikaanse leger mogelijk het virus naar China had gebracht, een complottheorie die daarna door veel Chinezen werd gedeeld. Als ogenschijnlijke vergelding heeft Trump het coronavirus een nieuwe naam gegeven: ‘het Chinese virus’.
Hoever reikt de macht van een overheid eigenlijk in een crisissituatie? Die is in Amerika niet oneindig, zegt Lawrence Gostin (70), professor aan de Georgetown Universiteit in Washington. Bij elke stap zal een afweging moeten worden gemaakt tussen de rechten van burgers en de volksgezondheid.
Bij grootschalige maatregelen zoals in San Francisco, waarbij ook gezonde Amerikanen worden geraakt, is de kans groot dat rechtszaken zullen worden aangespannen tegen de overheid. ‘Het is een grijs gebied, waarbij fundamentele grondwettelijke rechten worden geraakt: de vrijheid van beweging, vrijheid van reizen.’
Proefballonnetje
Een proefballonnetje van Trump om alle binnenlandse vluchten te beperken, zou sowieso niet overeind blijven in de rechtszaal, aldus Gostin: die macht heeft de overheid simpelweg niet.
Vandaar dat federale en lokale overheden vooral veel adviezen zullen geven aan inwoners, of dat bepaalde maatregelen niet agressief zullen worden nageleefd. ‘Draconische maatregelen passen niet bij Amerikaanse normen en waarden. De gouden regel voor een effectieve aanpak is dat je het vertrouwen van de bevolking houdt, anders heeft het geen zin.’
In Florida mogen de stranden voorlopig openblijven, benadrukte gouverneur Ron deSanctis tijdens een persconferentie. De richtlijn dat een groep uit maximaal tien mensen mag bestaan, wordt wel gevolgd. ‘Het feestje is over,’ aldus deSanctis.
Het is afwachten of de meeste Amerikanen zich eraan zullen houden – en of de Verenigde Staten de verspreiding van het virus kunnen indammen.