De verkiezingsoverwinning van Donald Trump in 2016 betekende ook een grote verandering voor Pete Hoekstra. De in Groningen geboren Amerikaan zou onder Trump ambassadeur in Nederland worden. Nu, vier jaar later, wordt het opnieuw spannend. Mag Hoekstra na de presidentsverkiezingen in november aanblijven of moet hij zijn positie opgeven? Historicus en geschiedenisdocent Christiaan Hoekstra ging op bezoek bij ambassadeur Pete Hoekstra in de Amerikaanse residentie in Den Haag en interviewde hem.
De aankomende presidentsverkiezingen in Amerika zijn voor mij de aanleiding om ambassadeur Pete Hoekstra een verzoek tot een gesprek te sturen. Bij de vorige presidentsverkiezingen werd de kans dat Donald Trump zou winnen door vrijwel alle media nihil geacht en toch kwam Trump als winnaar uit de bus. Als geschiedenisdocent maak ik bovendien vaak mee dat in mijn klas wordt gediscussieerd over de Verenigde Staten. Om een beeld te krijgen uit de eerste hand, leek het mij interessant om met Pete Hoekstra te spreken. De vragen: hoe denkt Hoekstra over Trump, de aankomende verkiezingen en de Amerikaanse betrekkingen met het buitenland stonden daarbij centraal. Aangezien we dezelfde achternaam dragen, schreef ik de ambassadeur met de aanhef: ‘Van een Hoekstra tot een andere Hoekstra’. Prompt kreeg ik een uitnodiging om op gesprek te komen in zijn residentie in Den Haag. Het werd een prettig gesprek, waarbij Hoekstra de tijd nam om de vele vragen die ik had te beantwoorden.
Van Hollands emigrant tot Amerikaans ambassadeur in Nederland
In 1953 werd Pete Hoekstra geboren als zoon van een bakker in Groningen. Op driejarige leeftijd besloten zijn ouders te emigreren naar de Verenigde Staten. Het gezin Hoekstra streek neer in Holland, Michigan. Zijn jeugd was, zoals Pete zelf zegt, ‘prima’. Op 22-jarige leeftijd behaalde hij zijn bachelorgraad in politicologie aan Hope College. Hij was naar eigen zeggen niet ‘de beste van de klas’, maar wel een ‘bovengemiddeld student’. Hij zou doorstuderen en zijn MBA behalen aan de Universiteit van Michigan.
Dit artikel is geschreven door Christiaan Hoekstra (1989). Hij studeerde cum laude af in moderne geschiedenis aan de Vrije Universiteit (VU) van Amsterdam. Daarna behaalde hij zijn master aan de lerarenopleiding in geschiedenis en staatsinrichting, eveneens aan de VU. Hij is geschiedenisdocent en reisde twee jaar door Australië en Azië.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Elsevier Weekblad.
Daarna werkte Hoekstra in een groot meubelbedrijf, Herman Miller. Een groeiende onderneming waarin Hoekstra meegroeide. Hij klom op tot de positie van vicepresident van de marketingafdeling. De politiek, binnenlands en buitenlands, volgde hij al sinds zijn tijd aan Hope College nauw op de voet. Uit onvrede met wat er in Washington gebeurde, meende hij daaraan iets te kunnen veranderen. In 1992 dacht hij: laat ik dit een kans geven. En zo was hij uiteindelijk achttien jaar lang lid van het Amerikaanse Congres. Een zekere beloning voor zijn politieke carrière kwam met de benoeming tot Amerikaans ambassadeur in Nederland in 2018.
Amerikaanse ondernemersgeest
Volgens Hoekstra is de populariteit van Trump in verkiezingsjaar 2016 te verklaren door het feit dat hij zich echt met zijn kiezersvolk wist te verbinden. Steeds meer Amerikanen ervoeren dat de federale overheid – Washington dus – hun over het hoofd zag. Zij kregen de indruk dat de politici daar meer met ‘de wereld’ bezig waren, dan met de zorgen en noden van de eigen bevolking. Dat terwijl de bestaanszekerheid van veel kiezers in een groot aantal staten in het geding was. Vele kiezers dachten volgens Hoekstra: ik heb iemand nodig die opkomt voor het belang van Flint, Detroit en Cleveland. Ik heb niet iemand nodig die strijdt voor anderen op een plek ver van Amerika verwijderd. We geven wel degelijk om die mensen, maar dit is de concrete realiteit op dit moment. Mensen dachten: ik probeer mijn hoofd boven water te houden. Ik dreig werkloos te raken, mijn kinderen zijn werkloos, ik heb iemand nodig die zich voor hen inzet. ‘Trump wist die groepen kiezers aan zich te binden,’ aldus Hoekstra.
Zij zagen Trump als de zakenman die voor het belang van de Verenigde Staten kon opkomen, zoals hij ook altijd in het belang van zijn eigen ondernemingen heeft opgetreden. ‘America First’ werd dan ook de verkiezingsleus. Eenmaal president wilde Trump daarom in het belang van de Verenigde Staten opnieuw over diverse akkoorden onderhandelen. Toen hem die kans niet werd geboden met betrekking tot het klimaatakkoord van Parijs en de Iran-deal, achtte hij die afspraken geen verplichting voor Amerika meer. Dat was in lijn met zijn beloften aan de ‘Trump voters’ en iets wat elke zakenman zou doen, meent Hoekstra. Trump is een ondernemende president, die veel uitprobeert.
In een democratie bekritiseren mensen onvermijdelijk zijn handelwijze van trial and error en zijn onconventionele methoden, maar Trump probeert wel allerlei dingen. En net als bij zijn eigen ondernemingen zijn het een paar megasuccessen die hem verder brachten, maar daarvoor moet je wel het lef hebben om veel projecten aan te gaan, aldus Hoekstra. ‘Niet alles wat je doet, is onmiddellijk succesvol. Ondernemers zullen zeggen: ik heb fouten gemaakt, ik heb zelfs spectaculaire fouten gemaakt. Maar omdat ik de uitdaging telkens ben aangegaan en heb doorgezet, heb ik ook spectaculaire successen behaald.’ Die ondernemersgeest valt in de smaak in Amerika.
Trump en Hoekstra: ‘Je werkt met een professionele zakenman’
Pete Hoekstra is een van Trumps persoonlijke vertrouwelingen. Hij geeft een unieke inkijk in de wijze waarop Trump handelt, namelijk als een ondernemer. Toen Trump ambassadeur Hoekstra een keer nodig had bij het nemen van een besluit, probeerde hij alle benodigde informatie uit Hoekstra te halen door hem grondig te bevragen. Vervolgens nam Trump zelf het besluit. Hoekstra: ‘Het is werken met een professionele zakenman. Veel vragen stellen om zo goed mogelijk uit te vinden wat er gaande is. Vervolgens, wanneer het tijd is om een besluit te nemen, heeft hij genoeg input om daadwerkelijk zelf dat besluit te nemen.’
Afgezien van hun voorliefde voor hun eigen land, Amerika, is in de persoonlijke levenssfeer ruimte voor individuele vrijheid en keuzeverschillen. Toen ik op de residentie van de ambassadeur aankwam, was Hoekstra geïnteresseerd in mijn doen en laten als geschiedenisdocent en stelde hij zich bereidwillig op om mee te werken aan het interview. Hij kwam bescheiden en oprecht over.
Lees ook dit interview dat EW had met Pete Hoekstra: ‘Europa begrijpt Trump verkeerd’
Deze houding is mogelijk te herleiden naar zijn roots. Zijn ouders waren gereformeerd. Dat gegeven keerde steeds terug in het gesprek. Zijn successen dankt Hoekstra naar eigen zeggen bijvoorbeeld aan zijn ‘calvinistische arbeidsethos’. Hard werken, net als zijn gereformeerde ouders dat deden. En Herman Miller was een goedlopend meubelbedrijf, doordat het draaide om de werknemers: ‘Dat was een van de bedrijfsprincipes: het is jouw taak als manager om het beste uit al deze mensen te halen. De gaven die God hun heeft gegeven. Mij werd verteld dat de kracht van het bedrijf zit in de mensen die voor je werken, het draait niet alleen om jou. Het draaide vooral om dienstbaar leiderschap.’ Die dienstbaarheid staat in schril contrast met Trumps persoonlijkheid. Tijdens Trumps presidentschap kan men zich doorgaans niet aan de indruk onttrekken dat het ego van de president nogal dominant kan zijn.
Een vijand van mijn vijand is mijn vriend: op bezoek bij Khaddafi
Hoekstra heeft veel ervaring op het gebied van internationale betrekkingen. Als Congreslid heeft hij meer dan tachtig landen bezocht en vele regeringsleiders ontmoet. Eén ervaring heeft daarbij een groot deel van zijn visie op het Amerikaanse buitenlands beleid gevormd.
Deze beschouwing heeft hij opgetekend in zijn boek Architects of Disaster. Dat verhaal gaat terug tot het moment dat Hoekstra als lid van het Congres tijdens de Bush-regering werd gevraagd voor een speciale missie. Na de Amerikaanse oorlogsverklaring aan het terrorisme in 2001, moest Pete Hoekstra taxeren of de Libische leider Muammar al-Khaddafi bereid was tot samenwerking in de Amerikaanse strijd tegen de radicale islam. In 2003 landde Hoekstra in Libië en ontmoette hij de Libische leider in drie Libische steden: Benghazi, Tripoli en Sirte. Na die gesprekken meende Hoekstra dat Khaddafi een rationeel gesprekspartner was die serieus wilde samenwerken met de Verenigde Staten.
De ambassadeur zegt dat hij en Khaddafi een gemeenschappelijke vijand hadden. ‘Al-Qa’ida is kwaadaardig, ik wil van Al-Qa’ida af zijn, jij wil Al-Qa’ida weg hebben, ik zal jou helpen in de strijd tegen Al-Qa’ida.’ Voor de Verenigde Staten zou dat een uitkomst betekenen.
In 2008 veranderde die benadering van koers. De regering van de nieuwe president Barack Obama deed zijn intrede en die stemde in met een ‘regime change’ in Libië. Zo kwam in 2011 een einde aan de dictator die 42 jaar over Libië had geregeerd. Khaddafi ten val brengen, was een verkeerde beslissing volgens Hoekstra, want daarbij waren de destructieve kanten van de radicale islam onderschat. Men verwachtte dat alle islamitische leiders nu wel tot samenwerking zouden overgaan, maar dat heeft niet zo mogen zijn.
Hoekstra vertelde dat niet alleen een samenwerkingspartner uit de weg was geruimd, maar dat met het afzetten van Khaddafi als sterke leider ook de deksel op een pan kokend water werd verwijderd. Daardoor borrelden oude conflicten op, wat volgens Hoekstra grote gevolgen voor Europa zal hebben. Libië, gelegen aan de ‘zachte onderbuik van Europa’, is nu een hotbed, een broeinest voor nieuwe ‘monsters’ geworden.
Het belangrijkste wat Hoekstra betreft, is dat het Westen hieruit lessen moet trekken voor de toekomst. ‘Het ligt in onze mogelijkheden een regime change te bewerkstelligen, maar de vraag is: hoe staat zo’n land er vijf jaar later voor? Irak is bijvoorbeeld nog steeds een puinhoop, en ook in Libië is het nog steeds een zooitje.’ Het gaat er volgens Hoekstra om een effectieve strategie te ontwikkelen voor de periode daarna. Als die er niet is, dan is regime change niet wenselijk. Trump heeft zich gedurende zijn ambtstermijn dan ook afzijdig gehouden van verdere militaire interventies.
Ter verdediging van de westerse waarden: de Amerikaans-Nederlandse betrekkingen
Verder is Hoekstra van mening dat de westerse waarden onder druk staan. Volgens hem groeit nu een generatie op die de westerse verworvenheden als vanzelfsprekend is gaan beschouwen en zelfs gaat bekritiseren. ‘De waarden van de westerse democratie moeten echt worden bevorderd. Jouw kinderen moeten beseffen dat het Nederlandse systeem in feite eenzelfde systeem als het Amerikaanse is, in termen van democratie, een representatieve regering, de vrije markt, vrijheid van religie en respect voor diversiteit. Mensen moeten begrijpen waarom dat belangrijk en uniek is. Er groeit een generatie op die denkt dat er een morele gelijkwaardigheid bestaat tussen de westerse democratie en de Chinese Communistische Partij of het bestuur in Rusland. Dat is natuurlijk absurd.’
Meer over dit onderwerp: Amerikaanse ambassadeur Hoekstra ziet anti-amerikanisme in kabinet-Rutte III
Volgens Hoekstra is het dan ook broodnodig dat we ons weer bewust worden van die verworvenheden. Dat we de democratie zien als een uniek historisch eindproduct dat voortdurend dient te worden verdedigd. ‘Democratie is ook niet makkelijk. Mensen kijken misschien naar het Amerikaanse systeem en denken: al die conflicten… Nou, halleluja! Maar deze mensen strijden voor hun ideeën, zijn gepassioneerd en dat zie je dan als iets negatiefs? We hebben een sterk politiek debat, mensen hebben de vrijheid om dat te voeren. Mensen hebben de vrijheid om het oneens met elkaar te zijn. En ze mogen het grondig met elkaar oneens zijn. Maar dat is geen zwakte, ik zie dat als een kracht.’
Juist de coronacrisis biedt een kans om weer bewust te worden van die verworvenheden, denkt Hoekstra. Dan worden we er namelijk aan herinnerd wie onze vrienden daadwerkelijk zijn. Dat zijn de partners op wie we ook in het verleden konden vertrouwen, aldus Hoekstra. ‘COVID-19 zal verbindend werken, Philips produceert bijvoorbeeld ventilatoren voor de Verenigde Staten. Wij helpen Philips om meer te produceren. Elke dag komen er meer Nederlandse investeerders naar de Verenigde Staten. Andersom gaan ook elke dag meer Amerikaanse investeerders naar de Europese Unie.’ Dat terwijl een land als China het laat afweten, meent Hoekstra. ‘Zij die mondmaskers van China krijgen, krijgen materiaal van een lage kwaliteit.’
Ook vraagt Hoekstra zich af waar de journalisten in China zijn gebleven die over COVID-19 rapporteerden, en vindt hij dat mensen zich moeten informeren over het lot van de Chinese dokter die de noodklok over corona luidde. ‘Is dat waar we naartoe willen? Het antwoord daarop zou moeten luiden: Nee!’ Door deze gebeurtenissen leer je de vrijheden in het Westen weer waarderen, zegt de ambassadeur. ‘We zullen sterker op elkaar bouwen dan voorheen, daar geloof ik sterk in. Omdat mensen nu naar China en Rusland beginnen te kijken, stellen zij zichzelf nu de vraag: wie zijn onze vrienden werkelijk?’
Hoekstra in 2020?
Op de vraag of Trump de aankomende verkiezingen opnieuw gaat winnen, kan Hoekstra geen antwoord geven. Hij benadrukt dat het de laatste jaren economisch voor de wind ging in Amerika. Maar de snelle verspreiding van het coronavirus met alle gevolgen van dien heeft alles veranderd. Er zijn daarom geen goede voorspellingen te doen, meent Hoekstra. ‘We zullen het moeten afwachten. COVID heeft alle spelregels veranderd.’
Daarbij komt dat de laatste verkiezingen in Amerika telkens uitdraaiden op een nipte overwinning. Pas na de definitieve uitslag in de loop van november wordt de keuze van het Amerikaanse volk duidelijk en kan het weer gaan over welke koers de Verenigde Staten gaan uitstippelen, binnenlands en buitenlands. Het ‘hete’ najaar betekent ongetwijfeld een enerverende periode voor de Verenigde Staten en last but not least ook voor de Amerikaanse ambassadeur in Nederland.