Waarom de Iraniërs vechten voor Europese idealen

In Iran is een revolutie gaande. Een renaissance-beweging die niet alleen een staatsmodel wil veranderen, maar de hele cultuur. In het hart van die cultuur, de Iraanse ziel, woedt de oorlog tussen Azië en Europa heviger dan ooit.

In de voorbije decennia zette de islamitische staat Iran de Iraniërs ertoe aan om zich af te vragen wie ze eigenlijk zijn. Voor de ayatollahs is het antwoord glashelder: ze zijn islamitisch, ze behoren islamitisch te zijn en dat bewijst de geschiedenis. De geschiedenis van Iran vóór de komst van islam wordt, in navolging van de profeet Mohammed, voorgesteld als jahiliyyah: onwetendheid of barbarij. Maar de islam bestaat pas 1.400 jaar, terwijl Perzië een paar duizend jaar ouder is.

In Iran lijken zich nu een islamitische reformatie en verlichting te voltrekken. Maar eerst moet de verscheurde Perzische ziel zich verzoenen met de meervoudigheid van individuen, van de eigen geschiedenis en van het geloof. Laten we in de Perzische ziel treden.

Waar machtswellust toe leidt

Halverwege de zesde eeuw voor Christus stichtte Cyrus de Grote het Perzische rijk. Hij had twee zonen: Cambyses en Bardiya. Na zijn dood in 530 voor Christus werd Cambyses zijn opvolger. Hij voltooide de verovering van Egypte en trok verder, tot diep in Noord-Afrika. Volgens de verhalen liet hij zijn eigen broer Bardiya vermoorden, omdat deze bij de Egyptenaren populairder was. Na het overlijden van Cambyses was er geen koninklijke opvolger meer. Wie moest de volgende koning worden?

Na de dood van Cambyses claimde iemand dat hij Bardiya was, en dus de legale opvolger van de overleden koning. Intussen regeerden de magiërs, een soort ayatollahs, in het hartland van Perzië. Maar de elite aanvaardde dat niet. Darius, de zoon van een belangrijke gouverneur, wilde de magiërs en de valse Bardiya uitschakelen.

Volgens de Griekse geschiedschrijver Herodotus spraken zeven belangrijke Perzen af om de raad van magiërs te doden. Aldus geschiedde: ‘Zij vierden het met een groot feest dat in het Perzisch “Magiërslachting’’ heet.’ Na een paar dagen keerde de rust terug. Maar er was nog geen soeverein aangewezen.

De zeven mannen moesten in het verhaal van Herodotus kiezen tussen democratie en een alleenheerser. De Griek begint hier te reflecteren op de verschillende staatsvormen. Machtswellust leidt tot wandaden bij de een en tot jaloezie bij de ander. Waar het volk regeert, ontstaat juist een staatsvorm met gelijke rechten voor allen. Maar Herodotus behandelt ook het argument van de Perzen tegen democratie: ‘Niets handelt zo ondoordacht, niets is zo grillig als juist de trage massa.’

Hier wordt de indruk gewekt dat de problemen van democratie – populisme en een grillige publieke opinie – van alle tijden zijn. ‘Het is toch werkelijk absurd om je eerst van de machtswellust van de alleenheerser te bevrijden, om vervolgens het slachtoffer te worden van de willekeur van het ordeloze gepeupel,’ aldus de Perzen. Ze wezen Europa af: ‘Nee, mensen die het slecht voorhebben met de Perzen mogen dan voor de democratie zijn, wij moeten een groep van uitverkoren mannen samenstellen en aan hen de macht toevertrouwen.’

Zo won het Aziatische denken. Herodotus beschrijft hoe werd besloten om een alleenheerser te kiezen wiens paard, na het aanbreken van de dag, tijdens een rijtoer het eerst gaat hinniken. Eigenlijk zegt Herodotus dus dat een paard de koning van Azië heeft aangewezen. Dat werd Darius, die de macht van de Perzen tot in de stegen van Athene deed voelen.

Een periode van duisternis?