De ‘derde wereld’ loopt over van begrip voor de Russische agressie tegen Oekraïne. Kenners verklaren dat uit solidariteit van vroegere gekoloniseerde landen met de Sovjet-Unie, die Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse bevrijdingsbewegingen steunde. Dat is een dubieuze redenering, schrijft René ter Steege in een ingezonden opinie.
De westerse eensgezindheid tegen Rusland is zeer welkom, maar verhult tevens ‘ons’ isolement nu in Europa opnieuw een verschrikkelijke oorlog woedt. Want grote delen van de wereld – Afrika, Latijns-Amerika, de Arabische wereld en Azië – laten het Westen barsten. Kijk alleen maar naar stemmingen in de Verenigde Naties tegen de Russische agressie. Inderdaad steunt slechts een handjevol dictaturen (Syrië, Noord-Korea, Wit-Rusland en Eritrea) de invasie voluit, maar schrikbarend veel landen van voorheen de ‘derde wereld’ onthouden zich liever van stemming.
René ter Steege (Den Haag, 1949) werkte na zijn studie Frans als verslaggever en redacteur buitenland bij Het Parool en de Franse krant Le Monde. Hij vertaalde boeken uit het Frans en schreef over extreem-rechts in Frankrijk, onder wie Marine Le Pen.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.
Hun weigering om te kiezen tussen agressor en slachtoffer praten ze goed met jij-bakken over de wandaden van het Westen.
Ook de linkse en internationaal bejubelde president José Inácio Lula da Silva van Brazilië is ‘fout’ in de kwestie-Oekraïne. Wel heeft hij zijn schofferingen van de door hem geminachte president Volodymyr Zelensky – ‘net zo schuldig aan de oorlog als Poetin’ – iets bijgesteld. Maar door vervolgens de inval in Oekraïne te vergelijken met de beweerde Amerikaanse inmenging in Venezuela, maakte hij het alleen nog maar erger. Geen woord maakte hij vuil aan de repressie in Venezuela.
Zelenksy wachtte in Afrika een kille bejegening
Ook al heeft het Westen veel fouts gedaan in het verleden, het heeft de huidige botte, ondankbare bejegening niet verdiend. Neem Zuid-Afrika dat op 24 februari, op de dag af een jaar na de inval in Oekraïne, zijn marine voor de kust van Durban oefeningen laat houden met Russische en Chinese oorlogsschepen. Oppositiepartij Demokratiese Alliansie, met veel aanhang onder de blanke minderheid, protesteerde vergeefs.
De Afrikaanse Unie, met 55 leden, kon afgelopen zomer pas na lang talmen even tijd vrijmaken voor een korte videoconferentie met Zelensky. Hem wachtte een kille bejegening. Wat een verschil met het heldenwelkom dat Zelensky in Europa en de Verenigde Staten ten deel valt, aldus een beschouwing in de Franse krant Le Monde.
Een bedrieglijke vergelijking
De krant citeert uitgebreid een voormalige adjunct-secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Jean-Marie Guéhenno: ‘Het Westen krijgt juist nu het verwijt te horen dat het in het recente verleden net zo goed zijn militaire almacht misbruikte, zoals in Kosovo, Irak en Libië.’
Lees ook: Een bedrieglijke vergelijking. Alsof de Verenigde Staten of andere westerse staten voornoemde landen binnenvielen om ze te veroveren of tot vazalstaat te maken, zoals Rusland tracht in het buurland. In werkelijkheid voorkwam de interventie in Kosovo dat Servië er de Albanese meerderheid verdreef. Irak en Libië werden verlost van bloeddorstige dictators, niet van een democraat als Zelensky. Dat de Irakezen na hun verlossing van Saddam Hussein elkaar te lijf te gingen, was hun eigen verantwoordelijkheid, niet die van het Westen.
Met Wagner-groep gaat het er kolonialer aan toe dan in Franse tijd
Als de derde wereld nog steeds zo lijdt onder de gevolgen van het kolonialisme, zou die extra gevoelig moeten zijn voor het koloniale, imperialistische aspect van Ruslands agressie. Daar is geen sprake van, alleen het Westen kan zich daaraan kennelijk schuldig maken. Een andere deskundige verzekerde in Le Monde: ‘Je moet het antikoloniale ressentiment tegen het Westen niet onderschatten, net zomin als het voortduren van de banden die destijds werden gesmeed met de Sovjet-Unie.’
Zo zou de Zuid-Afrikaanse russofilie stoelen op de steun die strijders tegen de apartheid ontvingen van de Sovjet-Unie en andere communistische landen. Hetzelfde zou gelden voor linkse Latijns-Amerikaanse leiders als president Lula, van wie sommige medestanders in Cuba een opleiding kregen.
Lees ook: Die afkeer van het kolonialisme komt in een vreemd daglicht te staan als men bedenkt dat steeds meer Afrikaanse landen Rusland en de daaraan verwante Wagner-militie ruim baan geven in onder meer vroegere Franse koloniën. Het gaat er daar kolonialer aan toe dan in de Franse tijd, want de Russische huurlingen pikken er rücksichtslos grondstoffen in en gedragen zich wreed jegens de plaatselijke bevolking. Maar ze vallen de dictators niet lastig met eisen voor behoorlijk bestuur en aandacht voor de mensenrechten, zoals de Fransen, die natuurlijk ook veel boter op het hoofd hebben.
Westen bracht het apartheidsregime ten val
Afrikanen en activisten van niet-westerse afkomst hanteren nogal eens het argument dat zij zich niet voor het Oekraïne-conflict hoeven te interesseren, omdat het Westen zo vaak de ogen sloot voor oorlogen in Afrika. Ook dat is gemakkelijk te weerleggen door te wijzen op de enorme aandacht in westerse media voor gruwelijke conflicten als in Rwanda en Sierra Leone.
Overigens, niet de Sovjet-steun aan de bevrijdingsbeweging ANC bracht het apartheidsregime ten val, maar de westerse sancties en het besef bij blanke leiders dat het zo niet langer kon. Bovendien was in westerse landen de mobilisatie tegen de apartheid enorm, wat de druk op regeringen verhoogde om Pretoria als paria te behandelen.
Hetzelfde geldt voor Latijns-Amerika, waar Moskou en Cuba vanaf de jaren zestig tal van ‘revolutionaire’ bewegingen steunden. Maar nergens, behalve in Nicaragua, slaagden die erin de aangevallen regimes, niet altijd militaire dictaturen, ten val te brengen. Nicaragua schoot er niets mee op; de linkse Sandinisten vervingen er een rechts regime door een veel ergere dictatuur.
Het ‘hart’ van leiders als Lula ligt niet bij het Westen
Vreedzaam protest, sancties, Amerikaanse diplomatieke druk, de rol van vrije media en moedige burgerinitiatieven, zoals die van de Moeders van de Plaza de Mayo, legden meer gewicht in de schaal dan de guerrillero’s. Hun strijd was vaak moeilijk te onderscheiden van terreur. De bevolking moest in de regel ook niets hebben van die ‘bevrijdingsbewegingen’ waarvan de leiders vaak in Cuba verbleven.
Lees ook de column van Robbert de Witt: Gedweep met linkse Lula blijkt inmiddels wel erg naïef
En toch ligt het ‘hart’ van leiders als Lula en de links-peronistische president van Argentinië Alberto Fernández niet bij het Westen, zo toont het Oekraïne-conflict ten overvloede aan. (Lula’s uiterst rechtse voorganger Jair Bolsonaro is overigens ook een fan van Poetin.) Afrikaanse leiders bewonderen de ‘macho’ in Poetin, ook zijn haat jegens homo’s, de ‘satanisten’ in Oekraïne en zijn vernietiging van de oppositie bekoren autocraten wereldwijd. Zuid-Amerikaanse ‘intellectuelen’ begrijpen hem. Zo citeerde Le Monde een Braziliaanse journalist, met aanzien in president Lula’s Arbeiderspartij, volgens wie Poetin in Oekraïne een ‘defensieve strijd’ voert.
Naïef om te denken dat rest van de wereld op ons zou gaan lijken
Je vraagt je af wat al die westerse ontwikkelingshulp, steun aan democratie, studiebeurzen voor toekomstige leiders, politiek asiel voor vervolgden etcetera hebben opgeleverd. Dit schamper afdoen als evenzovele aflaten voor koloniale zonden gaat wat ver. Want de bedoeling was even nobel als misschien naïef: met de (niet altijd belangeloze) verspreiding van het geloof in democratie, mensenrechten, de onschendbaarheid van grenzen enzovoort zou de rest van de wereld steeds meer op ons gaan lijken.
In plaats daarvan confronteren het drama in Oekraïne en de stemmingen in de VN-Assemblee westerlingen met hun isolement, met hun beweerde arrogantie en bemoeizucht, met hun eenzaamheid in een wereld die hen wantrouwt.