Is het land Palestina in 1948 bij de stichting van de staat Israël afgepakt, en is de kaart van Palestina sindsdien steeds kleiner geworden? Een bekende reeks landkaarten die op sociale media veel de ronde doet om ‘context’ te bieden bij de ongekende slachtpartij die Hamas in Israël aanrichtte, suggereert van wel. Klopt het ook? EW zet de feiten op een rij.
Wie op Google of X zoekt op ‘Palestinian loss of land’ (Palestijns landverlies), komt talloze afbeeldingen tegen zoals die hieronder, of varianten daarop. De afbeelding is een populair middel om het bestaan van de staat Israël te betwisten. Volgens velen tonen de kaartjes aan dat Israël steeds meer land heeft afgepakt van de Palestijnen. Maar is het ook waar? Wie heeft gelijk?
Palestijnen in het huidige Israël
Het meest gedeelde plaatje (en in Nederland veelgezocht onder de term ‘Palestina kaart’), waarvan diverse varianten bestaan, begint met een kaartje van de situatie in 1946. Daarin wordt gesuggereerd dat het huidige Israël destijds vrijwel geheel Palestijns grondgebied was. Doordat op de kaartjes het ‘Palestijnse’ land groen gekleurd is, ontstaat onwillekeurig de indruk dat het gaat om een natiestaat, een land met een eigen regering en internationaal erkende grenzen.
Lees hieronder verder
Palestina: Brits mandaatgebied na de val van het Ottomaanse Rijk
Maar dat was geenszins het geval. In 1946 stond Palestina onder het bewind van het Verenigd Koninkrijk. Dat had aan het einde van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) het Ottomaanse Rijk – dat heeft bestaan van 1299 tot uiteindelijk 1922 – verslagen. De Ottomanen hadden het gebied ruim 400 jaar eerder veroverd op de van oorsprong Egyptische Mammelukken. Toen het Ottomaanse Rijk na de Eerste Wereldoorlog viel, werd het grondgebied ervan door de Volkenbond (de voorloper van de Verenigde Naties) toegewezen aan de Britten.
Tekst gaat verder onder het kader
Grootste deel Palestina werd Jordanië
In 1923 splitste het Verenigd Koninkrijk het Mandaatgebied Palestina op in twee delen. Het deel waarover al zo lang wordt gestreden werd Palestina: het gebied ten westen van de Jordaanrivier, ten oosten van de Middellandse Zee, ten zuiden van Libanon en ten noorden van de Sinaïwoestijn. Het andere deel, bijna 80 procent van het oorspronkelijke mandaatgebied, werd Transjordanië, het huidige Jordanië.
Verdelingsplan Verenigde Naties en de stichting van de staat Israël
In 1947, het jaar van de volgende situatie die in de kaartenreeks wordt geschetst, kwamen de twee jaar eerder opgerichte Verenigde Naties met een verdelingsplan. Het Britse mandaatgebied Palestina, waar ruim 400.000 joden en ruim 700.000 Arabieren woonden, zou moeten worden opgedeeld in een joods en een Arabisch deel. De joodse staat zou ruim 56 procent van het gebied beslaan, de Arabische bijna 44 procent. Het grootste deel van de te vormen joodse staat zou overigens worden gevormd door de Negev-woestijn, die op dat moment ongeschikt was voor landbouw en stedelijke ontwikkeling. Jeruzalem zou bij geen van beide staten worden gevoegd, maar een onafhankelijke status krijgen onder internationaal bestuur.
Israël en Palestina verdeeld, Israël onmiddellijk aangevallen
De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties stemde in november 1947 met ruime meerderheid (33 voor, 13 tegen en 10 onthoudingen) in met het Verdelingsplan. Daardoor kon op 14 mei 1948 officieel de staat Israël worden uitgeroepen. Een dag nadat Israëls eerste president David Ben-Goerion dat deed en de Britten zich uit het mandaatgebied terugtrokken, werd Israël aangevallen door Egypte, Transjordanië (het huidige Jordanië), Irak en Syrië. In de voorafgaande maanden waren al wederzijdse gevechten uitgebroken tussen Arabische en joodse strijd- en terreurgroepen en werden aan beide zijden ook burgers gedood.
Egypte bezet Gaza, Jordanië bezet Westelijke Jordaanoever
Tegen alle verwachtingen in wist Israël in 1949 de Arabisch-Israëlische oorlog of Onafhankelijkheidsoorlog te winnen. De Israëlische troepen veroverden het hele voormalige mandaatgebied, op de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever na. Die werden bezet door respectievelijk Egypte en Transjordanië. Ook het oostelijke deel van Jeruzalem kwam in handen van Transjordanië. Op 20 juli 1949 tekenden de strijdende partijen officieel een wapenstilstand. Transjordanië veranderde zijn naam in Jordanië.
De verhoudingen bleven ongewijzigd tot 1967, het jaar van de derde situatie op het kaartje. In de Arabische wereld, die de joodse staat niet erkende, liep de vijandigheid tegenover Israël al jaren op. Zo probeerden Syrië en Jordanië Israëls watertoevoer af te sluiten (de Wateroorlog van 1964) en blokkeerde Egypte de Israëlische havenstad Eilat, wat door Israël als een oorlogsverklaring werd gezien. Toen in de omliggende Arabische landen grote troepenmachten werden opgebouwd, wachtte Israël niet tot het werd aangevallen. Het voerde op 5 juni 1967 zelf een verrassingsaanval uit op de Egyptische luchtmacht en vernietigde die.
Israël verovert Gaza op Egypte en Westelijke Jordaanoever op Jordanië
Egypte werd te hulp geschoten door Syrië, Jordanië en Irak, maar opnieuw verraste Israël de wereld door zijn Arabische tegenstanders te verslaan. Op 10 juni 1967, de laatste dag van de Zesdaagse Oorlog, had Israël de Gazastrook veroverd op Egypte, de Westelijke Jordaanoever en het oosten van Jeruzalem op Jordanië, en de Golanhoogten op Syrië. De groene delen op het derde kaartje waren op het moment van die verovering dus geen Palestijns, maar Egyptisch en Jordaans grondgebied.
Het vierde en laatste kaartje toont de situatie in 2010, die in grote lijnen nog steeds geldt. Te zien is dat alleen de Gazastrook en een aantal verspreide Palestijnse plaatsen nog in handen zijn van de Palestijnen. Opmerkelijk genoeg vermeldt de reeks kaarten niets over de in Washington getekende Oslo-akkoorden, waarover in 1993 en 1994 werd onderhandeld in de Noorse hoofdstad. Daar kwamen de Israëlische premier Yitzhak Rabin en Yasser Arafat, leider van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) overeen dat het Israëlische leger zich gedeeltelijk zou terugtrekken uit de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever. Deze gebieden zouden (deels) onder bewind komen te staan van de Palestijnse Autoriteit. Zo ontstond voor het eerst in de geschiedenis Palestijns zelfbestuur.
Palestijnen in Israël met beperkt zelfbestuur
In Gaza bleven tot 2005 wel diverse joodse nederzettingen bestaan, evenals op de Westelijke Jordaanoever. Daar worden al jaren nederzettingen gebouwd door joodse Israëliërs, tot onvrede van de grote meerderheid van de Palestijnen en een groot deel van de internationale gemeenschap.
De groene ‘vlekjes’ in de Westelijke Jordaanoever die zijn te zien op het vierde kaartje, impliceren dat alleen deze plaatsen nog in Palestijnse handen zijn en het overige land volledig in handen van Israël. Maar er zijn daar wel diverse dorpen en steden waar ook Palestijnen wonen en die een beperkte mate van zelfbestuur hebben.
Israël trok zich in 2005 volledig terug uit Gaza
Evenmin staat op de kaartjes dat Israël zich onder premier Ariel Sharon in 2005 volledig terugtrok uit de Gazastrook, waardoor diverse joodse nederzettingen moesten worden ontruimd. Een jaar later werden in Gaza verkiezingen georganiseerd, die een overwinning opleveren voor terreurgroep Hamas. Die verjoeg een jaar later Fatah, de militaire tak van de Palestijnse Autoriteit, door het Westen eveneens bestempeld als terreurorganisatie. Sindsdien heeft Hamas alle macht in Gaza.
Kaart Palestina ziet er fundamenteel anders uit
Kortom, op basis van de geschiedenis is de bewering dat de Palestijnse staat steeds kleiner wordt onjuist. De vijf onderstaande kaartjes geven de situatie beter weer.
