Nepnieuws over Gaza: 5 voorbeelden van hoe media de mist ingingen

Sinds de pogrom van Hamas in Israël op 7 oktober circuleren talloze beelden van de reactie van het Israëlische leger in Gaza. Dat zou er duizenden burgerdoden maken. Maar de vele onjuiste berichten over de explosie bij het Al-Ahli-ziekenhuis in Gaza leren dat terughoudendheid is geboden. EW geeft voorbeelden en tips om misleidende en onverifieerbare verslaggeving te herkennen.

‘Vijfhonderd doden door Israëlische luchtaanval op ziekenhuis in Gaza,’ meldden gerenommeerde westerse media op dinsdagavond 17 oktober. Later die avond werd duidelijk dat de explosie zeer waarschijnlijk was veroorzaakt door een mislukte raketlancering vanuit Gaza zelf. Toch herhaalden diverse hoog aangeschreven persbureaus, kranten, nieuwssites en tv-programma’s hun eerste berichten nog dagenlang. De autoriteiten in Gaza houden vol dat Israël verantwoordelijk was, de meeste westerse media rectificeerden binnen enkele dagen.

Beweringen overgenomen van Hamas en Al Jazeera

Hoe was zo’n grote fout bij zo veel media tegelijk mogelijk? Veel journalisten namen zonder aarzelen beweringen over van het tv-netwerk Al Jazeera. Dat wordt gefinancierd door Qatar, waar de belangrijkste Hamas-leiders onderdak krijgen.

Een andere belangrijke bron is het Palestijnse gezondheidsministerie in Gaza. Dat ministerie staat onder controle van Hamas, een dictatoriale terreurorganisatie die geen pers- of meningsvrijheid tolereert. Beweringen van dit Hamas-ministerie zijn voor onafhankelijke journalisten niet te verifiëren.

Honderden doden geteld in minder dan een uur tijd

Een Amerikaans inlichtingenrapport schat het dodenaantal niet op vijfhonderd, maar ‘tussen de honderd en driehonderd’ en ‘vermoedelijk aan de lagere kant binnen dat spectrum’. Een aanwijzing is de kleine omvang van de krater in de parkeerplaats. Een explosie met die kracht veroorzaakt vermoedelijk niet vijfhonderd doden. Volgens militaire experts zou een Israëlische luchtaanval een enorme krater hebben achtergelaten.

De autoriteiten in Gaza stelden het dodenaantal al vast binnen het uur na de vermeende luchtaanval. Dat lijkt ongeloofwaardig. Ter vergelijking: het dodenaantal van ruim 1.300 dat sinds 7 oktober in Israël is gemeld, werd gedurende ruim twee weken naar boven bijgesteld.

Luke Baker (23.000 volgers), voormalig buitenlandcorrespondent van persbureau Reuters en eerder werkzaam in onder meer Jeruzalem, legt op X uit dat het zoveel mogelijk overdrijven van het aantal burgerdoden ‘een duidelijk propagandadoel’ is van Hamas. Hij ontkent niet dat veel burgers omkomen, onder wie kinderen, maar ‘deze aantallen zijn enorm en volledig oncontroleerbaar’.

Ziekenhuis ‘overspoeld door gewonden’, amper verwondingen te zien

Online, vooral op sociale media, verschijnen geregeld foto’s en video’s van vermeende doden en zwaargewonden in de straten en in gebouwen – ook in scholen, moskeeën, kerken en ziekenhuizen. Zie onderstaande video van Thomas van Linge (ruim 144.000 volgers), een Nederlandse conflictverslaggever en onderzoeker. Hij spreekt over ‘berichten van doden en gewonden die lokale ziekenhuizen overspoelen’:

In de video wordt een man zonder zichtbare verwondingen uit een ambulance gehaald, waarna hij het ziekenhuis binnenstrompelt. Een op het oog ongedeerde vrouw wordt op een brancard gelegd. Ambulancepersoneel tilt een jong meisje uit een tweede voertuig: ook bij haar zijn geen verwondingen te zien, of zelfs maar beschadigde kleren. Opnieuw strompelt een man zonder zichtbare verwondingen het ziekenhuis binnen, ondersteund door mannen aan beide zijden. Het valt niet uit te sluiten dat deze vier Gazanen daadwerkelijk onzichtbaar letsel hebben.

Vervolgens wordt in de video een brancard binnengereden, met daarop een persoon die snel wordt bedekt met een doek. Ook nu vallen geen verwondingen te verifiëren. Een jonge man die de gang binnenwandelt is licht bebloed in zijn gezicht, maar lijkt niet erg van slag.

Na een kort shot van een ziekenzaal, waar aanzienlijk meer personeel staat dan dat er gewonden lijken te liggen, toont de video opnieuw een ambulance. Daaruit rent een medewerker het ziekenhuis in, met een baby in zijn armen. Na een sprint door de gangen wordt de baby met een bebloed hoofd op een bed gelegd. Waar het bloed vandaan komt, is niet duidelijk te zien.

Naast de staat van de vermeende gewonden, valt op dat de gang van het ziekenhuis vol staat met medewerkers die kennelijk alle tijd hebben om de situatie filmen met hun telefoon. Als de situatie zo ernstig is als conflictverslaggever Van Linge suggereert, zou je verwachten dat het personeel vooral druk is met het verzorgen en opereren van gewonden.

‘Kerk in Gaza gebombardeerd’, maar kerkgebouw is nog intact

De afgelopen weken meldden diverse media, waaronder persbureau Reuters, dat de Grieks-orthodoxe kerk van Sint Porphyrius in Gaza – waar honderden Palestijnen zouden schuilen voor bombardementen – door Israël zou zijn gebombardeerd. Volgens het Palestijnse gezondheidsministerie zijn bij een luchtaanval op donderdag 19 oktober zestien Palestijnse christenen gedood.

Op X circuleerden kort na deze berichtgeving al foto’s waaruit blijkt dat vermoedelijk niet de kerk, maar een nabijgelegen gebouw is ingestort. De IDF (het Israëlische leger) bevestigde aan The Wall Street Journal dat een muur van de kerk, die niet het doelwit was, was beschadigd bij het bombarderen van een aangrenzend gebouw. De IDF meldde dat daarbij twee doden vielen en dat ‘het incident wordt onderzocht’.

Veel populaire accounts op sociale media, en ook de gezaghebbende Britse krant The Guardian, meldden slechts dat zestien doden zouden zijn gevallen bij een gericht bombardement op de kerk. De foto bij het Guardian-artikel toont een rouwdienst op vrijdag 20 oktober, vlak vóór het kerkgebouw, dat dus nog overeind staat:

Een Grieks-orthodoxe priester zegent in doeken gewikkelde doden. De namen en foto’s van deze slachtoffers ontbreken en vallen niet door onafhankelijke journalisten te verifiëren. Het is dus niet te zeggen wie of wat zich onder de doeken bevindt. Mogelijk liggen er onschuldige burgerslachtoffers – of Hamas-terroristen – maar onafhankelijke journalisten kunnen slechts van een afstand gissen.

De beeldbanken van internationale fotopersbureaus staan vol lichamen van vermeende Palestijnse doden of gewonden, die herkenbaar in de lucht worden gehesen. Deze lichamen worden normaliter veelvuldig gefotografeerd – zoals ook bij de persconferentie bij het Al-Ahli-ziekenhuis de katheder van een woordvoerder was omringd met doden en gewonden – en verspreid door fotografen in Gaza, die allen onder controle staan van het dictatoriale Hamas-regime. Dit gebeurde niet bij de kerk die zou zijn gebombardeerd.

Israëlische luchtaanval op burgerkonvooi? Bom komt niet uit de lucht

‘Luchtaanval op burgerkonvooi dat Gaza ontvlucht,’ meldde de BBC maandag 16 oktober op zijn website. De Britse publieke omroep meldde op basis van het Palestijnse gezondheidsministerie zeventig doden, en wees naar Israël als dader. Het Israëlische leger ontkende elke betrokkenheid.

Wat zeggen de beelden? De BBC toont alleen een video van de situatie kort ná de explosie op de Salah al-Dinstraat, op de vluchtroute van Noord- naar Zuid-Gaza. De video laat niet de oorzaak zien.

Op X deelt de analist OSINTtechnical (880.000 volgers), naar eigen zeggen een voormalig defensiejournalist, een andere video van de ontploffing op dezelfde Salah-al-Dinstraat. Deze is gemaakt door een dashcam in een auto die vlak erachter rijdt:

Op basis van vertraagde beelden constateert de analist dat er geen bom of raket vanuit de lucht zichtbaar is. De explosie begint in een van de auto’s, volgens de analist vermoedelijk door een explosief. Naar de reden is het opnieuw gissen. Een mogelijkheid is dat het voor Hamas nadelig is dat burgers de Gazastrook uitvluchten.

Toen duidelijk was dat niet Israël, maar zeer waarschijnlijk terreurgroep Islamitische Jihad de explosie in het Al-Ahli-ziekenhuis van dinsdag 17 oktober had veroorzaakt, rectificeerde de BBC eerdere berichtgeving. Bovenstaand bericht over het ‘gebombardeerde’ hulpkonvooi is door BBC nooit gerectificeerd.