Nigel Farage en Marine Le Pen zijn de dupe van het kiesstelsel in hun landen, schrijft Matthijs van Schie.
Labour werd de grote winnaar van de Britse verkiezingen van donderdag 4 juli. De partij krijgt er liefst 211 Lagerhuis-zetels bij en heeft nu 412 van de 650 zetels. Toch kreeg de partij maar 1,5 procentpunt van de stemmen meer dan in 2019. Bij de verkiezingen dat jaar verloor de partij nog overweldigend van Boris Johnsons Conservatieve Partij. Die raakte vorige week liefst 20 procentpunt van het stemaandeel kwijt en verloor 250 zetels.
Veel stemmen, weinig zetels voor Farage
Een flink deel van de stemmen die de Tories verloren, ging naar Reform UK van Nigel Farage. Zijn partij kreeg 4,1 miljoen stemmen, ruim 14 procent van het aantal uitgebrachte stemmen. Maar die leveren de voormalige Brexit Party niet meer dan vier zetels op. Dit vanwege het districtenstelsel: de grootste partij in een kiesdistrict wint de zetel, alle stemmen op andere partijen zijn er waardeloos. De Britten noemen het ook wel het first-past- the-post-systeem.
‘Het kiesstelsel moet worden hervormd,’ schrijft Reform UK op X. ‘Onze nieuwe overheid weerspiegelt niet hoe mensen hebben gestemd. Dit is geen echte democratie.’
Onderstaande afbeelding toont het verschil in twee grafieken. ‘How you voted’ (Hoe u stemde) toont een taartdiagram waarin de kleur rood van de Labourpartij weliswaar de grootste is, maar ook donkerblauw (Conservatieven) en lichtblauw (Reform UK) een flink aandeel hebben. ‘What you got’ (Wat u kreeg) toont een taartdiagram waarin het rode stuk bijna is verdubbeld, het donkerblauwe stuk flink is verkleind en het lichtblauwe stuk vrijwel is verdwenen.
Lees verder onder de tweet
Our new government doesn’t reflect how people voted.
This is not a proper democracy. #reformuk pic.twitter.com/aHDn1RZHPh
— Reform UK (@reformparty_uk) July 7, 2024
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Reform-partijleider Farage deelt op X ook een afbeelding waarin het stemaandeel wordt afgezet tegen het zetelaandeel. De verkiezingsuitslag van donderdag is volgens hem ‘de meest disproportionele in de Britse geschiedenis’.
The Electoral Reform Society says this was the most disproportional election in British history. pic.twitter.com/cmWFHSDi04
— Nigel Farage MP (@Nigel_Farage) July 6, 2024
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Le Pen derde door tweede ronde
In Frankrijk boekte links ook een overwinning bij de parlementsverkiezingen, waar het aanvankelijk niet naar uitzag. Na de eerste stemronde op zondag 30 juni was Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen nog de grootste partij met ruim 33 procent van stemmen.
Maar toen moest de tweede ronde nog komen, die wordt gehouden in kiesdistricten waar na ronde één nog geen partij een absolute meerderheid heeft behaald. Om te voorkomen dat RN de grootste zou worden, trok het linkse blok Nouveau Front Populaire (NFP) ofwel het centrumblok Ensemble in honderden districten een kandidaat terug om de ander meer kans te geven om Le Pens partij voor te blijven. Met succes: NFP behaalde 180 zetels, Ensemble 163 zetels en RN 143 zetels.
Als de scores per afzonderlijke partij worden bekeken in plaats van per blok, blijkt RN wel met afstand de grootste partij van Frankrijk met 126 zetels (17 zetels dankt de partij aan kandidaten van Les Républicains die zich achter RN schaarden). Macrons Renaissance behaalde 98 zetels en La France Insoumise, dat wordt beschouwd als de grote verkiezingswinnaar, behaalde 71 zetels.
Lees verder onder de tweet
La composition de la nouvelle Assemblée nationale par bloc et par parti https://t.co/1g1sU3y1K2 pic.twitter.com/CK9JQFONnR
— Yiorgos Vassalos (@YiorgosVa) July 8, 2024
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
De populariteit van RN is ook terug te zien in het stemaandeel. Zelfs na de tactische samenwerking tussen het linker- en het middenblok kreeg de partij van Le Pen 37,4 procent van de stemmen (ruim 10 miljoen stemmen), tegenover 26,8 procent voor het NFP (ruim 7 miljoen stemmen) en 22,3 procent voor Ensemble (ruim 6,5 miljoen stemmen).
Zo overkwam de partij van Le Pen iets vergelijkbaars als Reform UK in het Verenigd Koninkrijk. Beide rechts-nationalistische partijen hadden veel meer stemmen nodig voor een zetel dan hun concurrenten. Miljoenen stemmen op RN en Reform bleken waardeloos, omdat de partijen in veel kiesdistricten niet als eerste eindigden.
Net als bij Reform UK is bij RN de frustratie groot. De Franse krant Le Monde citeert anonieme leden op een partijbijeenkomst in Parijs zondagavond: ‘Het is een rotzooi… Ze hebben valsgespeeld.’ Op de bijeenkomst worden Macron en het linkse blok beschuldigd van ‘knutselen’ en ‘samenspannen’.
Partijleider Marine Le Pen reageert optimistischer. Ze bedankt op X de ‘tien miljoen kiezers die van RN de leidende partij hebben gemaakt’ qua aantal stemmen en parlementariërs. ‘Het tij blijft stijgen en onze overwinning wordt nu alleen maar uitgesteld.’
Kiescollege in Verenigde Staten omstreden
Ook in de Verenigde Staten is het kiesstelsel de laatste jaren onderwerp van discussie. Zeker in 2016, toen Donald Trump dankzij het systeem van kiesmannen (electoral college) de presidentsverkiezingen won, terwijl Hillary Clinton zo’n drie miljoen meer stemmen behaalde en de electoral vote won. Clinton pleitte een jaar later voor het afschaffen van het kiescollege. Ironisch genoeg noemde Trump het kiescollege in 2012 nog ‘een ramp voor de democratie’.
Uit een enquête van onderzoeksbureau Pew Research in september blijkt dat ongeveer tweederde van de Amerikanen voorstander is van het afschaffen van het electoral college. Zij zien liever dat het absolute aantal stemmen de winnaar bepaalt.
Mogelijk laait de discussie over het kiescollege weer op rond de Amerikaanse verkiezingen van 5 november. De laatste decennia gaat de popular vote telkens naar de Democratische kandidaat. George W. Bush was in 2004 de laatste Republikein die in absolute zin meer stemmen kreeg dan zijn Democratische uitdager. Volgens een peiling van de gezaghebbende website FiveThirtyEight heeft Joe Biden wat betreft de popular vote een voorsprong, terwijl Trump volgens de meeste peilingen ruim favoriet is om president te worden.