De Italiaanse premier Meloni zit steviger in het zadel dan veel andere leiders en staat op goede voet met de MAGA-beweging van Trump. Wordt zij de spil in de trans-Atlantische relatie?
Generaties Italianen vertrokken naar de Verenigde Staten op zoek naar kansen en betovering. Eén Italiaanse die onlangs in New York arriveerde, al was het maar voor een kort bezoek in september, leek beide te hebben gevonden.
Premier Giorgia Meloni werd op unieke wijze in het zonnetje gezet tijdens een flitsende ceremonie in de marge van de jaarlijkse conferentie van de Verenigde Naties in Manhattan. Niemand minder dan Elon Musk, handelaar in elektrische auto’s, raketten en politieke invloed, reikte haar een prijs uit.
De rijkste man ter wereld noemde Meloni onder meer ‘iemand die van binnen nog mooier is dan van buiten’. Wederzijds gevlei volgde: de heer Musk is blijkbaar een ‘kostbaar genie’. Foto’s van de twee die elkaar diep in de ogen staren, maakten de tongen los. Het was aan de moeder van de ondernemer om de geruchten te ontzenuwen: ze had haar zoon vergezeld en kon bevestigen dat hij die avond alleen naar zijn hotel was teruggekeerd.
Meloni is alweer terug in Europa, terwijl Musk geregeld te vinden is in Mar-a-Lago, de thuisbasis in Florida waar Donald Trump zijn terugkeer naar het Witte Huis voorbereidt. Het vooruitzicht van Trumps tweede termijn leidt tot veel onrust in Europa, dat afhankelijk is van de Amerikanen voor zijn defensie – via de NAVO, maar ook door te zorgen voor de wapenleveranties aan Oekraïne – en als afzetmarkt voor veel auto’s, handtassen en andere Europese snuisterijen. Tot ongemak van Europa zegt Trump dat hij de oorlog in Oekraïne ‘binnen één dag’ wil beëindigen (lastige details moeten nog worden uitgewerkt), ziet Trump de NAVO als een truc om de Verenigde Staten op te lichten, en belooft hij luidkeels de import af te remmen met heffingen.
Wanhopig op zoek naar een ‘Trump-fluisteraar’ om de klappen te verzachten, speuren de Europeanen hun gelederen af naar iemand die de onvoorspelbare president in toom kan houden, mocht dat al mogelijk zijn. Meloni maakt daarop misschien wel de meest geloofwaardige aanspraak. Al kan toenadering tot de Verenigde Staten belangrijkere relaties met haar EU-collega’s in gevaar brengen.
Deze groepen Europeanen dingen naar de hand van Trump
Twee groepen Europeanen dingen naar Trumps genegenheid. De eerste is de oude garde van het continent: de leiders van Frankrijk, Duitsland en Polen die, net als de Europese Unie en de NAVO, van oudsher de Europese kant van de trans-Atlantische relatie hebben behartigd. Hoewel ze Trump privé mogelijk verafschuwen, denken ze allemaal een ingang bij hem te hebben. De Franse president Emmanuel Macron bijvoorbeeld was al in functie tijdens een deel van Trumps eerste termijn en ontving hem op 7 december in Parijs bij de heropening van de gerenoveerde Notre-Dame.
Maar die groep is er slecht aan toe. Macron zit het meest chaotische politieke toneel voor (buiten het Koreaanse schiereiland) en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz wordt waarschijnlijk in februari afgezet. Polen heeft een verdeelde regering, in elk geval tot de presidentsverkiezingen in het voorjaar. Alleen de instellingen van de EU hebben een stabiel leiderschap. Al minacht Trump die, als het summum van de geglobaliseerde orde.
De tweede groep die Trump gunstig wil stemmen, bestaat uit zijn ideologische kameraden. De Hongaarse premier Viktor Orbán heeft banden opgebouwd met Trumps MAGA-beweging – van zijn belofte Make Europe Great Again moeten de details nog worden uitgewerkt – en steunde publiekelijk de kandidatuur van de voormalige en komende president. Samen met degenen die zijn autocratische neigingen delen, zoals premier Robert Fico van Slowakije, schoof hij de checks and balances aan de kant op een manier waarvoor Trump alleen maar bewondering kan hebben. Maar juist daarom zou Orbán een wankele verbindingsman zijn tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten: hoe invloedrijk Orbán ook is in trumpiaanse kringen, in Europa vertrouwt niemand hem. Als hij al een brug vormt voor MAGA-rechts, dan is het een brug naar nergens.
Meloni is er in geslaagd om in het centrum van de EU te blijven
Meloni daarentegen staat met één voet in beide kampen. Ze komt uit de hard-rechtse hoek en pakt migranten en ‘woke’ types even zelfverzekerd aan als op een Trump- of Orbán-rally gebeurt. Naast haar banden met Musk was ze jarenlang bevriend met MAGA-ideoloog Steve Bannon – hoewel Bannon haar later afwees als pro-globalist en zijn bondgenoten haar nu ‘phoney Meloni’ (neppe Meloni) noemen.
Meloni, die sinds 2022 aan de macht is en pas over drie jaar weer voor verkiezingen staat, is er behendig in geslaagd in het centrum van de EU te blijven. In tegenstelling tot anderen in haar politieke kamp steunde ze Oekraïne tot het uiterste. En in plaats van ruzie te zoeken met Brussel, deed ze er alles aan om zich op te stellen als een constructieve partner.
Trump zal waarschijnlijk ook kritiek hebben op Italië. Ten eerste verscheept Italië onder meer te veel chique instappers naar de Verenigde Staten. Italië is na Duitsland de grootste Europese exporteur naar de Verenigde Staten, waar het zelf relatief weinig koopt. Ook beknibbelt Italië op defensie. Het besteedt slechts 1,5 procent van het nationaal inkomen aan zijn strijdkrachten, ver onder de norm van 2 procent die de NAVO-bondgenoten tien jaar geleden afspraken.
Kan Meloni toenadering zoeken tot Trump zonder de EU te vervreemden?
Meloni staat voor een balanceeract: hoe kan ze profiteren van haar toenadering tot Trump zonder EU-bondgenoten van zich te vervreemden? In het verleden was het mogelijk om op goede voet te staan met zowel Europa als Amerika. Binnenkort misschien niet meer.
‘De betekenis van wat een goede trans-Atlanticus is, kan snel veranderen,’ zegt Lorenzo Castellani van de Luiss-universiteit in Rome. Wat Oekraïne betreft, moet Meloni misschien kiezen tussen Trumps voornemen en het plan dat de voorkeur heeft in de Europese hoofdsteden. Ook probeerde Trump in het verleden de EU te verdelen, onder meer als het gaat om handel. Het kan voor Italië verleidelijk zijn zich aan te sluiten bij het nieuwe establishment in Washington, als in ruil lagere tarieven gaan gelden voor Parmezaanse dan voor Goudse kaas.
Het Italië van Meloni zou kunnen uitgroeien tot een soort swing vote: een groot Europees land dat de EU kan verenigen met het wereldbeeld van Trump. Maar alleen tot op zekere hoogte.
‘Meloni heeft veel te verliezen als ze ruzie zoekt met Brussel,’ zegt Riccardo Alcaro van het Institute for International Affairs, een denktank in Rome. Italië heeft hoge schulden en zwakke economische vooruitzichten, en profiteert van EU-fondsen en impliciete garanties op zijn leningen. Meloni heeft misschien een nieuwe vriend in Washington, maar zal op goede voet moeten blijven met haar oude vrienden dichter bij huis. © The Economist
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
