Het Israëlische leger is woensdagavond begonnen met de eerste fase van de aangekondigde inname van Gaza-Stad. Wat betekent de verhoogde militaire druk op Hamas voor de onderhandelingen over een staakt-het-vuren- en gijzelaarsdeal? Vier vragen en antwoorden.
1. Hoe staat het met het offensief in Gaza-Stad?
‘De volgende fase van de operatie is begonnen,’ meldde woordvoerder Effie Defrin van het Israëlische leger (IDF) woensdagavond 20 augustus in een videoboodschap. ‘Onze troepen controleren al de buitenwijken van de stad.’ Het lijkt vooralsnog vooral te gaan om het innemen van posities en andere voorbereidende handelingen.
De afgelopen dagen voerde Israël al luchtaanvallen uit op Jabalia, iets ten noorden van Gaza-Stad. De meeste Palestijnen waren de buitenwijken van die stad al ontvlucht na evacuatiebevelen van de IDF.
Operatie Gideon’s Chariots B
Bijna twee weken geleden kondigde het Israëlische veiligheidskabinet de operatie – gedoopt tot Gideon’s Chariots B, de tweede fase van de in mei begonnen operatie Gideon’s Chariots (Gideons Strijdwagens) – al aan.
Volgens de IDF is Gaza-Stad ‘het bolwerk van de politieke en militaire terreur van deze terreurorganisatie’. De grootste stad van de Gazastrook was een van de weinige plaatsen waar Israël tijdens deze oorlog nog geen groot offensief was begonnen. Het Israëlische leger heeft zo’n 75 procent van Gaza onder controle.
Stap naar het volledig verslaan van Hamas
Door Gaza-Stad in te nemen, hoopt de regering van premier Benjamin Netanyahu een aanzienlijke stap te zetten naar het volledig verslaan van Hamas en naar de bevrijding van gijzelaars, van wie er vermoedelijk velen in de stad worden vastgehouden.
Ondanks veel internationale weerstand (zie vraag 2) lijkt Israëls belangrijkste bondgenoot de operatie te steunen. ‘We zullen de overgebleven gijzelaars pas terugzien als Hamas wordt geconfronteerd en vernietigd,’ schreef de Amerikaanse president Donald Trump maandag op Truth Social.
Zwaarste gevechten volgen nog
Dinsdag keurde de Israëlische minister van Defensie Israel Katz al een plan goed voor het oproepen van 60.000 reservisten voor de inname van Gaza-Stad. Later deze maand zullen er nog 20.000 volgen. Hun mobilisatie gaat vermoedelijk nog weken duren.
Naar verwachting zullen de zwaarste gevechten pas echt losbarsten vanaf 7 oktober. Israël heeft de inwoners van Gaza-Stad tot die symbolische datum de tijd gegeven om naar het zuiden te evacueren.
2. Wat zijn de risico’s van de operatie?
Zowel in binnen- als buitenland zijn grote bezwaren tegen het geplande offensief, maar premier Netanyahu heeft daar geen boodschap aan. Woensdagavond zei de Franse president Emmanuel Macron nog dat het offensief ‘alleen kan leiden tot een ramp voor beide volken’. En kort na de goedkeuring van het offensief zette Duitsland de wapenexport naar Israël stop.
Bij buitenlandse politici bestaan vooral zorgen over het lot van de zeker 800.000 Palestijnse burgers die in Gaza-Stad wonen. Zij moeten opnieuw evacueren naar het al overvolle zuiden van Gaza en de humanitaire zone in Al-Mawasi aan de westkust.
Bovendien is bekend dat Hamas veel Gazanen niet wil laten vertrekken. In Telegram-kanalen van de terreurgroep wordt Gazanen verzocht de Israëlische evacuatiebevelen te negeren en hun huizen niet te verlaten: ‘Evacuatie is geen overleven, maar vernedering en ontheemding.’
Is het leger paraat voor zo’n grote operatie?
Aan Israëlische zijde waarschuwen velen, onder wie aanvankelijk ook IDF-stafchef Eyal Zamir, dat het leger na bijna twee jaar oorlog fysiek en mentaal niet in staat is tot zo’n grootschalige operatie. De duur ervan wordt door militaire experts op tussen de vier en zes maanden geschat.
Legerwoordvoerder Defrin zegt dat Hamas inmiddels ‘is gereduceerd van een militaire terreurorganisatie tot een gehavende, verzwakte guerrillagroepering’. Maar volgens oud-IDF-kolonel Grisha Yakubovich schuilt daarin juist het gevaar.
‘Hamas heeft overal boobytraps geplaatst,’ zei hij onlangs tegen de krant The Times of Israel. ‘Dit is een guerrillaoorlog. Ik ken geen enkel land dat de vijand tijdens zo’n oorlog heeft weten uit te schakelen.’
Het lot van de Israëlische gijzelaars
En dan is er het lot van de naar schatting vijftig Israëlische gijzelaars in Gaza. Vermoedelijk zijn nog twintig van hen in leven. Naar verwachting worden de meesten vastgehouden in Gaza-Stad, en gebruiken Hamas-terroristen hen als schild om zich achter te verschuilen naarmate de Israëlische troepen dichterbij komen.
Honderdduizenden Israëliërs demonstreerden eerder deze week in onder meer Tel Aviv. Zij eisen dat de regering-Netanyahu een deal sluit die de oorlog beëindigt en zorgt voor de terugkeer van de gijzelaars, omdat zij vrezen dat de operatie in Gaza-Stad de ontvoerde landgenoten het leven zal kosten.
3. Is er nog zicht op zo’n deal?
Dat is de vraag. Een maand geleden leek een akkoord aanstaande na vergevorderde onderhandelingen in Qatar. Maar volgens bemiddelaars gooiden ‘onacceptabele’ aanpassingen van Hamas aan een al door Israël geaccepteerd voorstel roet in het eten. Daarin zou de vrijlating van ongeveer de helft van de gijzelaars en een staakt-het-vuren van zestig dagen zijn geregeld.
Nadat Israël de inname van Gaza-Stad aankondigde, zetten diplomaten uit onder meer Turkije, Egypte en Qatar extra druk op Hamas om toch akkoord te gaan met het voorstel. Maandagavond verschenen berichten dat de terreurgroep inmiddels alsnog akkoord is gegaan met de meeste voorwaarden – tien levende gegijzelden én de lichamen van diverse omgekomen gijzelaars in ruil voor honderden Palestijnse gevangenen en ruimere humanitaire toegang tot Gaza – die de Amerikaanse gezant Steve Witkoff eerder met Israël was overeengekomen.
Israël wil alle gijzelaars vrij én volledige overgave Hamas
Maar daarmee is nog niet gezegd dat de deal nu wél rond is. Het is nog wachten op de reactie van Israël, dat een voorkeur heeft voor een deal waarbij in één keer alle gijzelaars worden vrijgelaten en Hamas zich overgeeft en ontwapent. Daarop sturen ook de meeste westerse landen en de Arabische Liga aan.
De analyse van de krant The Jerusalem Post is dat Jeruzalem militaire druk inzet voor een betere onderhandelingspositie: ‘De inschatting is dat Israël afwacht of het begin van een offensief in Gaza-stad Hamas ertoe zal bewegen om toe te werken naar een alomvattend akkoord.’
4. Hoe nu verder?
Woensdag sprak de Israëlische minister van Strategische Zaken Ron Dermer in Parijs met hoge functionarissen uit Qatar over de deal. Volgens de Amerikaanse politieke nieuwssite Axios worden de gesprekken ‘in het diepste geheim’ gevoerd, wat erop zou wijzen dat ‘gevoelige en cruciale beslissingen’ aanstaande zijn.
Intussen voert de radicale minister Bezalel Smotrich van Financiën de druk op Netanyahu op om geen deal te sluiten, maar vaart te maken met het militaire offensief. Smotrich, voor wie in Nederland een inreisverbod geldt, zei woensdag dat hij en zijn partij uit de regering zullen stappen bij een staakt-het-vurendeal. Zo hoopt hij de premier ervan te weerhouden de oorlog te beëindigen.
Regering-Netanyahu beraadt zich op voorstel
Om dat scenario te voorkomen, zou oud-minister en oppositielid Benny Gantz bereid zijn de coalitie overeind te houden. Gantz, die in juni 2024 uit het oorlogskabinet stapte wegens meningsverschillen met Netanyahu, wil de regering volgens partijgenoten een ‘vangnet’ bieden om de gijzelaars vrij te krijgen.
De regering-Netanyahu beraadt zich nog over het voorstel en zal volgens Israëlische media waarschijnlijk vóór het weekend officieel reageren op het nieuwste voorstel voor een Gaza-deal.