De spanningen tussen Iran en Israël lopen opnieuw hoog op. Dreigingen, uraniumverrijking en sancties zetten de regio onder druk. Hoe groot is de kans dat dit escaleert tot een nieuwe oorlog?
1. Komt er een nieuwe oorlog tussen Iran en Israël?
Dat is goed mogelijk. De situatie is opnieuw gespannen en kan snel escaleren. Beide landen voeren de druk op. Iran waarschuwt dat er elk moment een nieuw conflict met Israël kan uitbreken.
‘We bevinden ons in een oorlogsfase,’ zei Yahya Rahim Safavi, een belangrijke militaire adviseur van Opperste Leider Ali Khamenei. ‘Iran is in staat van paraatheid, we zijn voorbereid op het worstcasescenario.’ Zijn uitspraken zijn een reactie op recente dreigementen van Israël. Dat belooft Iran opnieuw aan te vallen als het doorgaat met het verrijken van uranium. Israël ziet het Iraanse nucleaire programma als een groot gevaar voor zijn veiligheid. Het vreest dat Iran bezig is een kernwapen te maken.
2. Gaat Iran door met uranium verrijken?
Ja, Teheran is vastbesloten zijn uraniumverrijkingsprogramma voort te zetten. De Israëlische aanvallen in juni hebben die koers niet doen veranderen.
Tijdens het twaalf dagen durende conflict verwoestte Israël nucleaire installaties en militaire commandocentra en doodde het tussen de 600 en 1.000 Iraniërs, onder wie zeker tien hoge militaire leiders en minimaal zes kernwetenschappers. Sinds de aanvallen laat Iran geen inspecties van de nucleaire sites meer toe van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA).
Na Amerika’s eenzijdige opzegging van het akkoord in 2018 besloot Iran drie jaar later zich niet langer te houden aan de afspraken en zijn uranium tot 60 procent te verrijken. Volgens het IAEA zal Iran in 2025 al genoeg uraniumcapaciteit hebben voor het maken van een kernbom. Maar een werkend en inzetbaar kernwapen zal veel langer duren.
3. Komen er nieuwe onderhandelingen?
Politiek is Iran verdeeld over het onderwerp. De hardliners in het regime zien niets in onderhandelen. De tijd van praten is voorbij, vinden ze. Iran heeft zich te verdedigen tegen Israëlische aanvallen.
Gematigde krachten willen juist terug naar de onderhandelingstafel. Zij wijzen erop dat Iran geen nieuwe oorlog kan gebruiken. Het land staat onder grote druk vanwege de slechte economie en interne spanningen en is zijn macht in de regio grotendeels kwijtgeraakt.
4. Wat is de impact van de oorlog op de economie?
Die zit al jaren in zwaar weer. Door internationale sancties, hoogoplopende inflatie en energie- en stroomtekorten gaan veel bedrijven failliet. Sinds de Twaalfdaagse Oorlog zijn de problemen nog groter. Iran liep 1,2 miljard euro aan olie-inkomsten mis doordat er niet kon worden geëxporteerd, en veel bedrijven moesten sluiten door energiestoringen.
Ook de maatschappelijke onrust is toegenomen. De afgelopen maanden waren in het hele land protesten en demonstraties wegens explosief stijgende prijzen, waaronder die van voedsel.
5. Is er kans op nieuwe opstanden?
De onvrede is groot. Maar van nieuwe massale opstanden, zoals in 2022, is nog geen sprake. Het regime doet er alles aan om de situatie te controleren.
Enerzijds reageert het met harde repressie. Volgens officiële cijfers zijn sinds juni 21.000 mensen opgepakt, van wie er 700 worden verdacht van spionage en samenwerking met Israël.
Anderzijds probeert het regime de onvrede te temperen door iets meer vrijheid toe te staan. Prominente Iraniërs met afwijkende meningen krijgen wat meer kans om zich uit te spreken. Vooral vrouwen zeggen dat ze sinds de grote opstanden meer vrijheden hebben. De meesten hopen op verandering, maar vrezen dat gewelddadige omverwerping van het regime alleen maar tot meer chaos leidt.