Het kosmopolitische ‘links’ zal samen met de kapitalisten de verzorgingsstaat slopen. Ideologisch stuivertje wisselen wordt een van de fascinerendste ontwikkelingen van deze eeuw.
Migratie wordt het kernthema van deze eeuw. In de Verenigde Staten weet de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump er aardig mee te scoren. In Europa is er sprake van een steeds groter wordende kloof tussen het electoraat en politici die voor open grenzen pleiten. De oude tegenstelling tussen links en rechts heeft haar langste tijd gehad.
De opkomst van internet en de makkelijke communicatie die daarmee gepaard gaat, heeft de verstedelijking in de ontwikkelde landen niet gestopt. Velen dachten dat mensen lustig zouden gaan telewerken op het schone platteland, zodat zij de drukte van de stad konden ontlopen. In werkelijkheid gaat het informatietijdperk gepaard met meer mobiliteit.
Door nieuwe communicatiemiddelen werd het voor jongeren makkelijker om naar de grote stad te verhuizen en daar werk te vinden en daarnaast contact te onderhouden met familie. Het gevolg was dat de verstedelijking bleef toenemen. Ook de migratie van arme naar rijke landen nam toe in het informatietijdperk.
In de hoogtijdagen van het handelskapitalisme – tussen de zestiende en achttiende eeuw – draaide alles om handelsroutes en de bescherming van het imperium. Daarna, tijdens de industriële revolutie, stonden landen voor de keuze tussen een kapitalistische of een socialistische politieke economie.
In het huidige informatietijdperk draait alles om massale volksbewegingen. De trek naar de stad en de migratie van arme naar rijke landen zijn de grote politieke thema’s van de 21ste eeuw.
Doordrenkt
In het informatietijdperk komen de geijkte coalities en ideologieën van de twintigste eeuw verder onder vuur te liggen. Sociaal-democratische partijen in Europa zijn kosmopolitisch en ontvangen migranten met open armen. Maar laagopgeleide mensen die aan migranten hun baan verliezen, hebben weinig op met het kosmopolitisme.
Het gevolg is dat partijen die de nationale identiteit benadrukken, electorale winst kunnen boeken. Economen kunnen nog zo hard roepen dat migratie goed is voor de economie als geheel, kwetsbare groepen merken daar weinig van. Veel Nederlandse vrachtwagenchauffeurs kunnen daarover meepraten.
Aangezien de media doordrenkt zijn van kosmopolitisme, worden zorgen om immigratie voorgesteld als een ‘rechts’ fenomeen. Dat is vreemd, omdat de opkomende ‘rechtse’ partijen op veel steun kunnen rekenen van groepen die traditioneel op linkse partijen stemmen.
Vaak hebben die nieuwe ‘rechtse’ partijen weinig op met conservatieve waarden die samenhangen met het koningshuis of het christendom. Zij werpen zich vaak op als verdedigers van het secularisme tegen de door links veroorzaakte islamisering van de westerse achterstandswijken.
De nieuwe ‘rechtse’ partijen zien zich vaak ook als verdedigers van de verzorgingsstaat, die wordt bedreigd door een kapitalistische elite die immigratie toejuicht omdat daardoor de lonen lager worden en de arbeidsmarkt flexibeler wordt.
Het is dus ook geen wonder dat er in de Republikeinse partij in Amerika een strijd woedt tussen de kosmopolitische elite van Wall Street en de partijbasis, die de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten integraal wil afsluiten en niet wil dat de regering aan de ziekenzorg voor ouderen en armen komt.
Knappe koppen
Er bestaat niet alleen een scheiding tussen kiezers die slachtoffers zijn van mondialisering en een politieke klasse die gebaat is bij goedkope arbeid. De rijke landen en de ontwikkelingslanden komen ook tegenover elkaar te staan. Arme landen raken hun slimste studenten kwijt aan rijke landen.
Eén op de negen Afrikanen met een universitair diploma werkt in het rijke Noorden. Ontwikkelingslanden en opkomende landen zullen meer gaan doen om hun knappe koppen te behouden. De Chinese overheid controleert landgenoten die willen emigreren al streng.
In plaats van het debat tussen kapitalisme en socialisme wordt de spanning tussen mondialisering en nationale eigenheid belangrijker. Zo ontstaan verrassende coalities. Het kosmopolitische ‘links’ zal samen met de kapitalisten de verzorgingsstaat slopen.
En ‘rechts’, dat opkomt voor de nationale eigenheid, zal de verzorgingsstaat verdedigen: een kapitalistisch ‘links’ tegenover een ‘rechts’ met antikapitalistische trekken. Dit ideologisch stuivertje wisselen wordt een van de fascinerendste ontwikkelingen van deze eeuw.
Elsevier nummer 37, 12 september 2015