Na het Turkse referendum vorige week waarin de Turkse president Recep Tayyip Erdogan een nipte winst behaalde, komen lidstaten van de Europese Unie (EU) met het ene na het andere dreigement. EU-rapporteur Kati Piri oppert om de toetredingsgesprekken met Turkije te staken.
Ook de regeringen van Bulgarije en Oostenrijk roepen op om de gesprekken – die al geruime tijd niet meer dan een symbolische functie vervullen – te stoppen, net als diverse Nederlandse Kamerleden en politici in andere EU-landen.
Gebeten hond
Het zijn loze dreigementen. De EU gaat er ten onrechte vanuit dat Erdogan en de Turken überhaupt nog op lidmaatschap van de Europese Unie zitten te wachten. Hoewel Erdogan in zijn beginperiode volledig inzette op het Westen, is dat al lange tijd niet meer het geval. Vooral sinds hij promoveerde van premier naar president, richt hij zijn blik steeds meer op het oosten en het noorden (Poetin).
Europese politici – die terecht verontwaardigd reageren op de (on)democratische ontwikkelingen in Turkije – dreinen als een wanhopige ex van iemand die al lang en breed weer is verwikkeld in een nieuwe liefde. ‘Stop daarmee, anders zetten we de gesprekken stil.’
De Europese dreigementen spelen Erdogan, die er persoonlijk geen baat bij heeft om tot de EU toe te treden, in de kaart. Via de Turkse staatskanalen zet hij elke kritische uitspraak van de EU in om de gebeten hond te spelen en zijn achterban er nog meer van te overtuigen dat het ‘us against them’ is.
Geen voordelen
Na de mislukte staatsgreep in juli vorig jaar, toen de EU ook met dreigementen kwam over de toetreding, reageerde de Turkse regering geërgerd dat ook het Turkse volk een stuk minder happig is geworden om bij de EU te komen. In dit geval een vrij geloofwaardige uitspraak.
De steun van de Turkse bevolking voor toetreding tot de EU schommelde de afgelopen jaren altijd rond de 50 procent, maar zonder twijfel heeft de retoriek van Erdogan effect gehad. Lidmaatschap van de Unie heeft vandaag de dag vrijwel geen voordelen meer voor Erdogans Turkije. Immers, waarom zou hij zichzelf onderwerpen aan een bureaucratisch systeem van checks and balances, en enorme financiële verplichtingen aangaan? Voor visumliberalisering ligt dat anders: dat is iets wat zowel Erdogan als de Turkse bevolking graag wil, maar daarvoor is EU-lidmaatschap niet langer een vereiste.
Waar Erdogan politiek gezien wel van profiteert, is het op gang houden van de dialoog en van het idee dat de Turken welwillend zijn. Het is misschien wel de belangrijkste reden voor de Turkse migratiedeal met de Europese Unie. Door de deal heeft de EU zich van Erdogan afhankelijk gemaakt, een afhankelijkheid die hij graag als pressiemiddel inzet.
Einde gesprekken is bevrijding voor beide partijen
Voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker hamerde er kort na het referendum op dat een herinvoering van de doodstraf de laatste druppel zou zijn voor de EU. Een referendum over de doodstraf is een verkiezingsbelofte die Erdogan voorafgaand aan het vorige referendum deed, en waar hij zich naar alle waarschijnlijkheid aan zal houden.
Het valt te bezien of Juncker woord houdt en de EU de gesprekken met Turkije definitief zal staken. Tegelijk, de EU moet zich geen illusies maken. Wat betreft Turkse toetreding is de vlam aan beide kanten allang gedoofd. Een einde aan die poppenkast zal voor beide partijen als een bevrijding aanvoelen.