De feiten: de Verenigde Staten domineren de satellietennetwerken
Bron: ReutersAmazon lanceerde deze week 27 satellieten voor Project Kuiper, een ambitieus plan van Amazon-baas Jeff Bezos om wereldwijd breedbandinternet aan te bieden.
Vooral op plekken waar bekabeld internet geen optie is, is dit handig. De verwachting is dat de eerste klanten eind 2025 gebruik kunnen maken van het netwerk.
Uiteindelijk wil Amazon met ruim 80 lanceringen 3.236 satellieten in een lage baan om de aarde brengen. Starlink, het satellietnetwerk van Elon Musks ruimtevaartbedrijf SpaceX, heeft de teller al op meer dan 8.000 internetsatellieten staan.
Europese satellieten
Als antwoord op de dominantie van de Amerikaanse satellietnetwerken kwam Europa in 2022 met IRIS² (Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security by Satellite). Eind vorig jaar werd in Brussel besloten dat de Europese Unie 10,6 miljard euro in IRIS² investeert.
Het contract hiervoor is naar SpaceRISE gegaan, een consortium bestaande uit de Europese satellietoperators SES uit Luxemburg, Eutelsat uit Frankrijk en Hispasat uit Spanje. In 2030 moeten de satellieten operationeel zijn.
Wie zegt wat over een Europees satellietennetwerk?
Bron: Space News, NRC, de Volkskrant, NU.nl, Politico- De EU investeert 10,6 miljard euro in IRIS². Tijdens de ondertekeningsceremonie onderstreepte Andrius Kubilius, Commissaris voor Defensie en Ruimtevaart van de EU, de noodzaak van een eigen satellietnetwerk voor Europa. ‘We kunnen het ons niet veroorloven te afhankelijk te zijn van landen of bedrijven buiten de Europese Unie.’
- ‘Gezien de huidige geopolitieke ontwikkelingen is het slim als Europa meer zijn eigen boontjes gaat doppen,’ zegt Marco Langbroek, docent Space Situational Awareness aan de TU Delft, in NRC. Hij doelt op Elon Musks grilligheid: Musk stelde eerst zijn Starlink-satellieten beschikbaar aan het Oekraïense leger en trok dat later weer in.
- ‘Over IRIS2 is heel lang en heel veel vergaderd, maar nu komt het onder geopolitieke druk in de versnelling. Gelukkig, want Europa kan dit technologisch echt net zo goed als de VS,’ zegt Patrick Bolder, strategisch adviseur bij het The Hague Centre for Strategic Studies, in de Volkskrant.
- ‘Wil je zeker zijn dat je als Europa altijd de beschikking hebt over veilige satellietcommunicatie, dan ontkom je er niet aan een eigen netwerk aan te leggen,’ stelde Bert Meijvogel, satellietexpert bij het Netherlands Space Office (NSO), tegenover NU.nl.
- De Duitse vertrekkend vicekanselier Robert Habeck uitte zijn zorgen over de kosten en de vermeende dominantie van Franse bedrijven in het project, wat leidde tot vertragingen en discussies binnen de EU. In een brief aan Thierry Breton, destijds Europees Commissaris voor de Interne Markt, beschuldigde Habeck hem ervan op zoek te zijn naar een ‘politieke overwinning op de korte termijn’ door haast te maken met IRIS².
- Bretons reactie was dat de Duitse vicekanselier ‘zich moest onthouden van onbehoorlijke standpunten’.
- ‘Dit is een politiek geladen onderwerp waarbij elke lidstaat zijn eigen industrie graag aan het werk ziet hiervoor,’ zegt Bert Meijvogel (NSO) desgevraagd erover.
EW's visie: IRIS² is noodzaak
Door: Door: Laurien Onderwater, redacteur WetenschapZonder een eigen satellietnetwerk blijft Europa gevangen in afhankelijkheid van Amerikaanse commerciële bedrijven als Starlink. In een wereld waarin we voor onze communicatie, defensie, handel en infrastructuur afhankelijk zijn van ruimtetechnologie is dat geen houdbare situatie.
Met IRIS² zet Europa daarom een serieuze stap. De toegezegde investering van ruim 10,6 miljard euro maakt duidelijk dat het Europa menens is. Toch is het de vraag of Europa het met dat bedrag gaat redden. Zo kostte het Europese gps-alternatief Galileo uiteindelijk twee keer zoveel als vooraf begroot.
Dat het systeem tegen 2030 volledig operationeel moet zijn, is bovendien ambitieus. Alles staat of valt met hoelang het duurt voordat het totale systeemontwerp klaar is en een complete toeleveringsketen is ingeregeld.
Europa moet zo snel mogelijk handelen
De kans op vertraging is reëel, zeker als landen gaan steggelen over de aanbestedingen of het programma willen uitstellen, omdat ze vinden dat de kosten te hoog zijn. Die tijd is er niet. In plaats van te kibbelen, moeten Europese landen samen de schouders eronder zetten om IRIS2 zo snel mogelijk operationeel te krijgen.
IRIS2 zal bestaan uit 290 satellieten. Vergeleken met de ruim 8.000 Starlink-kunstmanen die SpaceX tot nu toe heeft gelanceerd, en de 3.200 die Amazon van plan is de ruimte in te schieten, is dat wat mager. Voordeel van de Europese satellieten is wel dat ze hun werk zullen doen op 1.200 kilometer hoogte; dat is een stuk hoger dan Starlinks 550 kilometer. Dat biedt een breder bereik per satelliet, minder blinde vlekken en een wereldwijde dekking.
Consequentie van deze hogere baan om de aarde is dat communicatie enkele milliseconden trager verloopt dan via Starlink. Dat kan bij de aansturing van geavanceerd oorlogstuig of in een droneoorlog wel degelijk hinderlijk zijn. Bij andere scenario’s, zoals communicatie bij een natuurramp, is die vertraging verwaarloosbaar.
Garantie voor Europese onafhankelijkheid in de ruimte
Een ander groot voordeel van IRIS2 is dat de communicatie via de satellieten is beveiligd met quantumversleuteling. Een lijn die daarvan gebruikmaakt, is onmogelijk af te tappen zonder te worden gedetecteerd.
Ja, het is een uitdaging om de aantallen satellieten in korte tijd geproduceerd en gelanceerd te krijgen, geven experts toe. Maar het belangrijkste is dat IRIS2 écht van Europa is en de Europese onafhankelijkheid in de ruimte garandeert.
Verdere verdieping: Verenigde Staten verantwoordelijk voor 81 procent van de lanceringen
Bron: Our World in DataDe 27 Kuiper-satellieten werden vanaf Cape Canaveral gelanceerd met een Atlas V-raket van United Launch Alliance, een samenwerkingsverband van Boeing en Lockheed Martin.
Naast United Launch Alliance zal ook Bezos’ eigen ruimtevaartbedrijf Blue Origin lanceringen uitvoeren, evenals concurrent SpaceX en het Europese Arianespace.
Met de Kuiper-satellieten wil Amazon de concurrentie aangaan met het Starlink-netwerk van SpaceX, het ruimtevaartbedrijf van Elon Musk dat inmiddels al meer dan 8.000 internetsatellieten in gebruik heeft. Geen enkel land of ander bedrijf komt bij dat aantal in de buurt.
Verenigde Staten dominant met satellieten in de ruimte
Volgens Our World in Data werden in 2023 in totaal 2.664 objecten (satellieten, ruimtevaartuigen, sondes et cetera) de ruimte in gelanceerd. De Verenigde Staten lanceerden er 2.166, waarvan Starlink er 1.935 voor zijn rekening nam. Na de Verenigde Staten lanceerden alleen het Verenigd Koninkrijk en China meer dan honderd satellieten.
Europa koestert al langere tijd de wens om onafhankelijk te worden van Starlink. Vooral de oorlog in Oekraïne heeft pijnlijk duidelijk gemaakt wat de afhankelijkheid van Musk inhoudt.
Eind 2022 gaf de Zuid-Afrikaan Oekraïne geen toestemming voor een Starlink-verbinding om een drone-aanval boven de Krim uit te voeren. De aanval ging niet door en Europa realiseerde zich meer dan ooit dat strategisch afhankelijk zijn van één wispelturige man echt niet kan.