Na zijn telefoontje met Poetin veranderde Trump opnieuw van koers

De feiten: Trump drijft Zelensky in het nauw

Bron: Politico, Financial Times

Volgens diverse media (Financial Times, Politico) is een ontmoeting tussen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn Oekraïense evenknie Volodymyr Zelensky op vrijdag 17 oktober volledig ontspoord. Trump zou hebben gevloekt en getierd en kaarten van de frontlijnen in Oekraïne opzij hebben gesmeten.

Trump dringt aan op overgave van Donbas

Trump zou Zelensky hebben gezegd dat hij de voorwaarden van de Russische president Vladimir Poetin moet accepteren om te voorkomen dat hij volledig wordt vernietigd. Dat betekent: de hele Donbas-regio (de provincies Loehansk en Donetsk) aan Poetin overdragen. Een deel van de betwiste Donbas is, ten koste van duizenden Oekraïense doden, nog altijd in handen van Kyiv.

Trump had ruim twee uur gebeld met Poetin

De dag voor de ontmoeting had Trump ruim twee uur gebeld met Poetin, wat zou hebben geleid tot zijn opnieuw gewijzigde standpunt over Oekraïne.

Er gaan uiteenlopende verslagen van de bijeenkomst rond. ‘Het was geen slechte ontmoeting, maar ook een kwestie van slechte timing en te hoge verwachtingen,’ aldus een ‘Republikeinse insider’ tegen Politico. Zelensky had volgens deze Amerikaan zijn agenda moeten aanpassen na het gesprek van Trump met Poetin de dag ervoor.

‘Ik heb [tegen Poetin] gezegd: zou u het erg vinden als ik een paar duizend Tomahawks aan uw tegenstanders zou geven?’ zei de Amerikaanse president over dat gesprek tegen verslaggevers. ‘Hij vond het geen goed idee.’

Zelensky vroeg toch weer om Tomahawks

Het resultaat van het telefoongesprek met het Kremlin was een afspraak dat Trump en Poetin elkaar zullen ontmoeten in Boedapest. Trump denkt opnieuw dat Poetin misschien bereid is om de oorlog te beëindigen, net als eerder dit jaar na hun ontmoeting in Alaska.

Hoewel Zelensky kon weten dat Trump niet akkoord zou gaan met de aankoop van Tomahawks nu die ontmoeting met Poetin in Boedapest eraan lijkt te komen, vroeg hij toch weer om deze langeafstandsraketten, waarmee hij Rusland zou kunnen bestoken.

De ontmoeting vrijdag had volgens de Financial Times veel weg van die in het Witte Huis in februari, waarbij Trump en vicepresident JD Vance ten overstaan van de camera’s Zelensky hekelden vanwege wat zij omschreven als ondankbaarheid tegenover de Verenigde Staten.

Onrust over hoe Oekraïne deze winter moet doorkomen

Oekraïne heeft vrijdag volgens Politico ook de kans verspeeld om andere cruciale zaken te bespreken, zoals lucht-luchtraketten voor de F-16- en MiG-gevechtsvliegtuigen en grond-luchtraketten voor de Patriot-luchtverdedigingssystemen om Russische drones en ballistische raketten neer te schieten.

Die raketten zijn hoognodig. In Kyiv is er veel onrust over hoe Oekraïne deze winter moet doorkomen. Zelensky liet zondag 19 oktober op de Amerikaanse televisiezender NBC weten dat hij zich hierover zorgen maakt.

Rusland, dat geen terrein wint op het slagveld, voert het aantal luchtaanvallen op de infrastructuur op. Zelensky: Poetin ‘gebruikt raketten en drones tegen ons – hij wil een ramp veroorzaken – een energiecrisis deze winter door ons elke dag aan te vallen met 500 Iraanse drones en 20 tot 30 raketten.’

‘Oekraïense delegatie heeft op alle fronten gefaald’

De focus op Tomahawks leidde ook af van andere belangrijke verzoeken, zoals het verkrijgen van Trumps goedkeuring voor het gebruik van bevroren Russische staatsactiva om de verdediging van Oekraïne te financieren.

‘De enorme delegatie van Oekraïense ministers en ambtenaren – onder wie Zelensky’s machtige stafchef Andriy Yermak en premier Yulia Svyrydenko – die voorafgaand aan de bijeenkomst op vrijdag in het Witte Huis naar Washington was gestuurd, heeft op alle fronten gefaald,’ noteert Politico.

Ontnuchtering in Washington: geen deals

‘Het idee was dat er grote zaken zouden zijn klaargemaakt, waaronder overeenkomsten met grote Amerikaanse defensiebedrijven en energiespelers, om tijdens de bijeenkomst in het Witte Huis te worden ondertekend,’ aldus de Republikeinse insider. Maar uiteindelijk bleek er niets gereed.

Volgens een Europese ambtenaar die volgens de Financial Times de ins and outs van de bijeenkomst kent, heeft Trump tegen Zelensky gezegd dat hij de oorlog aan het verliezen was, en hem gewaarschuwd: ‘Als [Poetin] dat wil, zal hij je vernietigen.’

EW's visie: Trump trapt in val Poetin

Door: René van Rijckevorsel, EU-correspondent

Arme Volodymyr Zelensky. De Oekraïense president moet zich steeds eenzamer voelen. Zijn lot, en dat van zijn land, hangt af van onvoorspelbare luimen van Donald Trump en de deal die deze voor ogen heeft met het Kremlin.

De Amerikaanse president denkt dat hij de hele wereld te slim af is, maar trapt telkens in de listige vallen die de Russische leider Vladimir Poetin voor hem zet.

Zelensky beschikt daarbij, afgaande op de berichtgeving over de ontmoeting van 17 oktober en op zijn kapitteling in het Witte Huis in februari, niet over de juiste diplomatieke antennes en adviseurs. Met een andere inzet (niet vragen om Tomahawks) was Trumps onvoorspelbare dobbelsteen wellicht toch iets meer zijn kant uitgerold.

Zelensky’s positie steeds uitzichtlozer

Zonder Amerikaanse verdedigingswapens is Zelensky’s positie steeds uitzichtlozer. Van Europa heeft hij weinig te verwachten. Ja, aanhoudende verbale steun, van sommige landen geld om te overleven en om de Amerikaanse wapens te kopen die de EU zelf niet maakt (zie ook de ‘verdere verdieping’ over de positie van Europa).

Maar de Europese landen, die stuk voor stuk gebukt gaan onder groeiende financiële kopzorgen, hebben steeds meer problemen om het geld te vinden waarom Oekraïne verlegen zit. Nederland is hierin, als land dat ook in absolute zin meer bijdraagt dan bijvoorbeeld Frankrijk en Spanje, een positieve uitzondering.

Aanstaande donderdag zal tijdens de Europese top in Brussel wederom worden gesproken over het – dubieuze – idee om de bijna 200 miljard euro aan Russische tegoeden die vooral in België staan geparkeerd, via een ingewikkelde constructie naar Oekraïne te loodsen – te confisqueren in de woorden van de Belgische premier Bart De Wever. Hij en de Hongaarse premier Viktor Orbán zullen hiermee waarschijnlijk niet instemmen.

Confronteer Oekraïne met de bittere waarheid

De bittere waarheid is dat de Europese Unie – tenzij donderdag tijdens de EU-top een wonder gebeurt – niet in staat zal zijn om Oekraïne met tientallen miljarden euro’s te blijven steunen. De grote landen in de EU zien of het belang ervan niet, of hun staatshuishoudboekje is niet genoeg op orde. Alleen de Baltische Staten, Polen en Finland (en dus Nederland) zijn bereid om tot het uiterste te gaan.

De bittere waarheid is ook dat zonder Amerikaanse wapens Oekraïne aan de goden (lees: Poetin) lijkt overgeleverd. De dreigende woorden van Trump van afgelopen vrijdag kunnen dan bewaarheid worden.

Slikken of stikken, daar staat Oekraïne voor

Waar Oekraïne het meest behoefte aan heeft als wapens en geld niet voldoende beschikbaar zijn, is tactische en diplomatieke steun. Hoe verder, nu Trump en Poetin het op een akkoordje dreigen te gooien over bijvoorbeeld de Donbas.

Slikken of stikken, dat is het dilemma waarvoor Oekraïne lijkt staan. Ook als Trump straks weer bijdraait. Op zijn steun kun je eenvoudigweg niet bouwen.

Het is tijd dat zijn Europese steunpilaren met Zelensky om tafel gaan en een tactisch plan bedenken. Vertel eerlijk dat het niet meer gaat en voorzie de Oekraïense president van goed diplomatiek advies waarmee hij zo veel mogelijk uit het vuur kan slepen.

Oekraïens grondgebied naar de Russen

Dat zal waarschijnlijk neerkomen op een compromis over Oekraïens grondgebied dat naar de Russen zal gaan. Want als de EU-landen niet collectief bereid zijn om Oekraïne van de juiste wapens en voldoende geld te voorzien, rest Kyiv geen andere keuze dan toegeven aan Moskou.

Dat is de treurige, ongemakkelijke waarheid, die Europa niet langer met stoere taal mag verbloemen. En ja, dat is een nederlaag, niet alleen voor Oekraïne, maar voor heel Europa. Eén die zich nog lang zal laten voelen.

Verdere verdieping: Wat is de positie van de Europese Unie als het gaat om Oekraïne?

Bron: Raad van Europa, Europese Commissie, De Hoge Vertegenwoordiger van de EU

De EU-lijn is sinds februari 2022 vastgelegd in conclusies en verklaringen van de Europese Raad en uitspraken van de Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger.

De kern is: ‘De EU zal Oekraïne blijven steunen zolang dat nodig is, zodat het zijn recht op zelfverdediging kan uitoefenen tegen de Russische agressie.’

EU steunt Oekraïne ‘zolang het nodig is’

De EU veroordeelt telkens de Russische agressie ‘in de sterkst mogelijke bewoordingen’, erkent de soevereiniteit en territoriale integriteit van Oekraïne binnen zijn internationaal erkende grenzen, eist volledige terugtrekking van Russische troepen, en ondersteunt Oekraïne ‘zolang het nodig is’.

De EU wil dus herstel van territoriale integriteit — en niet per se de militaire overwinning. Maar de EU spreekt niet expliciet over totale herovering van bezette gebieden (inclusief de Krim). Wel over ‘een rechtvaardige en duurzame vrede, in overeenstemming met het Handvest van de Verenigde Naties en de territoriale integriteit van Oekraïne’.

De EU is intern verdeeld

Polen, de Baltische staten, Tsjechië en Finland gebruiken vaak woorden als ‘Oekraïne moet winnen’ of ‘Rusland moet verliezen’.
Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje (de vier grootste lidstaten) houden het op ‘Oekraïne moet zich kunnen verdedigen’ en ‘rechtvaardige vrede’.
Landen als Hongarije (vooral) en Slowakije, die een betere band hebben met Moskou en voor hun energie nog altijd van Rusland afhankelijk zijn, benadrukken vrede en dialoog boven verdere escalatie van de oorlog.
De Commissie en Raad formuleren daarom bewust neutraal: ‘Wij steunen Oekraïne zolang dat nodig is voor zelfverdediging en vrede op basis van internationaal recht.’

Daarom staat de EU aldus tegenover het conflict:

Oekraïne mag niet verliezen, maar de EU verplicht zich niet aan een volledige Oekraïense overwinning of totale bevrijding van het grondgebied. Dat doet recht aan de verdeeldheid en biedt diplomatieke manoeuvreerruimte. De EU wil ook de mogelijkheid overeind houden om toekomstige onderhandelingen over een vredesregeling te ondersteunen.

Wat vindt Nederland?

Nederland onderschrijft de officiële EU-lijn (‘Oekraïne moet zich kunnen verdedigen, rechtvaardige vrede op basis van internationaal recht’), maar uit zich steviger dan de grote landen en levert zwaardere wapens. Het kabinet schaart zich vaak aan de zijde van de Balten, Polen en Finnen. Diplomatiek formuleert Den Haag volgens de EU-lijn, maar beleidsmatig gedraagt het zich als een havik.