Afshin Ellian: De discutabele rol van het Internationaal Strafhof in de Oekraïne-oorlog

Afshin Ellian zet vraagtekens bij de rol in de Oekraïne-oorlog van het Internationaal Strafhof in Den Haag, dat een arrestatiebevel uitvaardigde tegen Poetin. Trekt het Strafhof een te grote broek aan?

Het is 25 jaar geleden dat in Rome tientallen landen akkoord gingen met de oprichting van het Internationaal Strafhof (ICC), dat oorlogsmisdadigers en misdadigers tegen de menselijkheid kan vervolgen. Een unicum. Zelfs de Verlichtingsfilosoof Immanuel Kant kon zich de strafrechtelijke vervolging van onderdanen van een ander land wegens oorlogsmisdaden niet voorstellen, zolang er niet een wereldregering (civitas gentium, volkenstaat) bestaat. Het ICC representeert een universeel ideaal.

En nu woedt er een verschrikkelijke oorlog gaande aan de grenzen van de Europese Unie. Er bestaat overeenstemming (opinio iuris) over dat Rusland op 24 februari 2022 deze illegale oorlog begon. Er is geen enkele juridische reden die deze aanval rechtvaardigt. Op brute wijze toont het Kremlin zijn macht. Het recht is ver te zoeken.

Gerechtigheid is juridisch iets anders dan vrede

De Corpus Iuris Civilis (529) – een verzameling werken in de jurisprudentie, in opdracht van de Byzantijnse keizer Justinianus – begint met de indrukwekkende woorden: ‘Gerechtigheid is de onwankelbare en bestendige wil die eenieder zijn recht doet toekomen.’ Het recht markeert het streven naar gerechtigheid.

Volgens Romeinse rechtstheoretici zijn de grondstellingen van het recht: eerbaar leven (honeste vivere), anderen niet benadelen en ieder het zijne doen toekomen. Het waren ook de Romeinen die ontdekten dat alle volken niet alleen hun eigen wetten en gewoontes toepassen, maar ook rechtsregels die alle mensen gemeen hebben. Ius gentium was een van de belangrijkste Romeinse ontdekkingen. Zolang we het woord ius of ‘recht’ gebruiken, staat gerechtigheid voorop. Recht zonder gerechtigheid is een holle frase.

Het internationaal strafrecht appelleert aan het recht. Maar hoe zit het met vrede?

Vrede veronderstelt de afwezigheid van oorlog. Sommige religies, en vele theologen, vermengen vrede met gerechtigheid. Maar vrede in religieuze zin is iets anders dan de vrede in de politieke en juridische zin. Volgens de zeventiende-eeuwse rechtsgeleerde Hugo de Groot wordt een oorlog ondernomen met het oog op vrede. Romeinse juristen beschouwden een oorlog als bellum justum (rechtvaardige oorlog) als die aan de regels van ius fetiale voldeed: een oorlog zonder rechtvaardiging is een onrechtvaardigde oorlog. De Romeinse rechtsfilosoof Cicero was glashelder: ‘Alleen oorlogen die werden gevoerd om redenen van zelfverdediging of vergelding, gelden als rechtshandelingen.’