De gasvoorraden lopen erg snel leeg, dat is waar. Maar levert dat nou echt acute problemen op?
🔴 DE FEITEN: VULGRAAD GASBERGINGEN LAAG
Op donderdag 16 januari zaten de gasbergingen in Norg, Grijpskerk, Alkmaar, Bergermeer en Zuidwending nog voor een kleine 47 procent vol. Op 1 november was dat nog voor 89 procent. In geen drie maanden tijd is de gasvoorraad dus bijna gehalveerd. En dat terwijl het stookseizoen nog duurt tot 1 april.
De oorzaak van de snelle leegloop zat hem vooral in het windstille weer zonder zon. Deze Dunkelflaute maakte windmolens en zonnepanelen werkloos, zodat de gasgestookte elektriciteitscentrale volop aan de bak moesten (en nog moeten).
Mochten de komende maanden bar en koud zijn, dan kan de bodem van de gasvoorraad in zicht komen en kunnen prijzen omhoog schieten, waarschuwde Gasunie Transport Services (GTS) vorige week. Maar dat is volgens GTS nog niet het grootste probleem. Nijpender wordt het vullen van de gasbergingen voor de winter van 2025/2026.
🔴 EW’S VISIE: LANGETERMIJNVISIE BELANGRIJKER DAN OOIT
Het blijft behelpen met het gas sinds de Russische pijpleidingen droog staan en Groningen is gesloten. Groothandelsprijzen van weleer, van een dubbeltje per kuub, komen niet meer terug.
De ruim 3 euro per kuub van augustus 2022 hopelijk ook niet. Toch vallen er eenvoudig scenario’s te bedenken waarin de prijs weer omhoog schiet.
Zo zou aankomend president Donald Trump Amerikaans gas kunnen gebruiken om de Europese Unie onder druk te zetten (‘Geen gas meer als jullie geen Amerikaanse auto’s kopen’).
Ook kunnen de Russen gasleidingen uit Noorwegen onklaar maken, of in de Eemshaven vliegt een lng-tanker in de lucht.
En nog steeds haalt de Europese Unie zo’n 50 miljard kuub gas uit Rusland. Dat moet vanaf 2027 zijn afgebouwd naar nul, wat ook een prijsopdrijvend effect heeft.
Toch lijkt het te vroeg om naar noodscenario’s te grijpen. Extra gas inslaan is kostbaar, of het nu gebeurt door de overheid of door energieleveranciers daartoe te verplichten. Miljarden kubieke meters inkopen tegen te hoge prijzen, kost al snel miljarden euro’s. Die zal de burger moeten betalen.
Gronings gas blijft onaangeroerd
‘Groningen’ heropenen? Dat debat is gevoerd, over en klaar (hoewel de resterende voorraad van 470 miljard kubieke meter gas momenteel aardig van pas zou zijn gekomen).
Het kabinet houdt het crisisniveau ‘vroegtijdige waarschuwing’ aan: goed opletten wat er gebeurt. Veel meer valt er ook niet te doen. Voor de middellange termijn biedt de flink toenemende toevoer van vloeibaar gas (lng) verlichting.
De verkopersmarkt verandert daardoor in een kopersmarkt. Dat uit zich al in prijzen op de termijnmarkt. Wie nu gas koopt dat in de winter van 2028 wordt geleverd, betaalt een kwartje per kuub, de helft minder dan de groothandelsprijs voor deze maand. Maar komende winter is die kopersmarkt er nog niet.
De mantra ‘van het gas af’ is natuurlijk de enige remedie, maar tegelijk ook onwerkbaar. Zo kan Tata Steel in IJmuiden nog lang niet zonder gas, net zoals miljoenen huishoudens nog vele jaren voor warmte leunen op de gasgestookte cv-ketel.
Blijven investeren in de energiemix is daarom van belang: zon, wind, kernenergie, waterstof, afvangen van CO2, enzovoort. Want zonder een mix valt de Dunkelflaute niet op te vangen.
🔻VERDERE VERDIEPING: ‘GEDRAG’ GASPRIJS VERANDERT
Niet alleen zijn aan het eind van deze winter de voorraden fors geslonken en moet er extra worden bijgekocht. Ook gedraagt de gasprijs zich anders dan gebruikelijk.
Normaal liggen de prijzen lager in het vulseizoen (van 1 april tot 1 november) dan in het stookseizoen (van 1 november tot 1 april). Maar op de termijnmarkten is momenteel het omgekeerde het geval. De groothandelsprijs voor een kuub gas die komende juli wordt geleverd, ligt donderdag 16 januari op afgerond 46 cent. Een kuub geleverd in de winter van 2026 kost 42 cent (de prijzen schommelen momenteel hevig door de oorlog in Oekraïne en aanvallen op gasinstallaties).
Houdt die omgekeerde prijsstructuur aan, dan zullen handelaren komend vulseizoen maar weinig gas inkopen, omdat het verlies oplevert: pas komend stookseizoen het gas afnemen is immers goedkoper. Bovendien hoeven er door het latere inkoopmoment minder opslagkosten te worden betaald.
Aanbod lng neemt fors toe
Onder de omgekeerde prijsstructuur liggen ruwweg twee oorzaken, denkt minister Sophie Hermans (VVD) van Klimaat en Groene Groei.
Het aanbod van lng neemt naar verwachting vanaf komende winter fors toe. De Verenigde Staten en Qatar hebben de productie van lng flink opgevoerd om in het gat te springen dat ontstond door de afgeknepen levering van Russisch gas via pijpleidingen.
Tegelijk hebben die landen hun faciliteiten om lng te kunnen exporteren, opgeschroefd.
Spiegelbeeldig heeft de Europese Unie de importcapaciteit voor lng fors uitgebreid. In Nederland is dat te zien in de Eemshaven en Rotterdam, waar vanaf 2026 jaarlijks voor 30 miljard kuub aan lng kan worden opgeslagen en doorgevoerd.
Gasvoorraden: Europese vulverordening
Een andere oorzaak voor de omgekeerde prijsstructuur is de Europese vulverordening, die voorschrijft dat elk land in de Europese Unie met voldoende gasvoorraden de winter in gaat.
Zo moet Nederland van Brussel op 1 november de bergingen voor minimaal 79 procent hebben gevuld en op 1 februari nog voor 39 procent. Op zich valt die eis te begrijpen, maar het is (waarschijnlijk) ook de verklaring voor de hoge gasprijs in het vulseizoen: door al dat gevul is de vraag naar gas groot en de prijs hoog.
Ondanks dat de gasmarkt krap en gespannen blijft, neemt het kabinet geen aanvullende maatregelen. Het kabinet blijft de markt goed in de gaten houden en kaart in Brussel de vulverordening aan. Kan die misschien wat handiger?
Hoeveel ligt er nog opgeslagen in de gasvoorraden?
In de Nederlandse bergingen zit halverwege januari nog zo’n 70 terawattuur aan gas opgeslagen. Dat komt overeen met zo’n 7 miljard kubieke meter, wat ongeveer een kwart is van het Nederlandse jaarverbruik. De actuele Nederlandse gasvoorraad wordt bijgehouden in het nationaal energiedashboard.
Belangrijke kanttekening is dat er geen Nederlandse gasmarkt bestaat, maar een geïntegreerde Europese gasmarkt. Gas dat in de Bergermeer is opgeslagen, kan van een energiebedrijf uit een ander Europees land zijn. Gas voor Nederlandse huishoudens kan in Belgische bergingen zitten.
Tijdens het stookseizoen is het gas niet alleen afkomstig uit de bergingen. Er wordt ook doorlopend gas geïmporteerd, via de lng-terminals en via pijpleidingen uit andere Europese landen. De bergingen worden dus ook in het stookseizoen bijgevuld.
Alleen is de gasprijs het laatste jaar flink opgelopen, waardoor het voordeliger is om eerst gas uit de bergingen te verkopen. In de recente jaren lag de vulgraad van de bergingen rond deze tijd dan ook beduidend hoger. Zo waren de gasbergingen in 2023 en 2024 halverwege januari nog voor zo’n 75 procent gevuld.
In ‘horrorjaar 2022’ was de situatie geheel anders, met een vulgraad in januari van een ongekend lage 35 procent. De cijfers staan in de brief van Sophie Hermans aan de Tweede Kamer.
Rusland kneep toevoer eerder af
Waarom de bergingen in aanloop naar 2022 leeg bleven, leverde hoofdbrekens op. Onderzoeksinstituut HCSS deed er destijds studie naar. Nadat de Russen op 24 februari 2022 Oekraïne binnenvielen, kwam de aap uit de mouw. Het bleek dat het Russische Gazprom de Nederlandse en andere Europese bergingen bewust niet had gevuld.
Het gemiddelde Nederlandse huishouden verbruikt zo’n 1.200 kuub gas per jaar, oftewel zo’n 1,2 miljoen liter. Dat komt jaarlijks neer op ongeveer de helft van een olympisch zwembad.
Zo’n 80 procent van het jaarlijkse gasverbruik van huishoudens is voor de verwarming van het huis. De grote vraag naar gas is daarom in het stookseizoen, dat loopt van 1 november tot 1 april. Van 1 april tot 1 november is gas alleen nodig voor warm water in de douche en de keuken.