De feiten: AOW lastig uitvoerbaar, partnerbegrip moet anders
Duizenden huizen erbij door een bureaucratische vereenvoudiging van de AOW? Het kan – maar wel tegen een prijs. Dat is een van de kwesties waar het komende kabinet zich over mag buigen.
De AOW is het basispensioen voor iedereen die in Nederland woont. Alleenstaanden krijgen in de regel per persoon zo’n 1.500 euro netto per maand. Samenwonenden en gehuwden krijgen per persoon iets meer dan 1.000 euro netto per maand.
Wanneer krijg je de alleenstaanden- of gehuwden-AOW?
In 90 procent van de gevallen is het helder of er recht is op de alleenstaande- of de gehuwden-AOW. Dat komt door koppelingen aan gemeentelijke administraties, waardoor de verwerking van de AOW-aanvraag vlekkeloos verloopt.
Maar in zo’n 10 procent van de gevallen is het niet meteen duidelijk en moet uitvoerder Sociale Verzekeringsbank (SVB) eerst op onderzoek uit. Dat kan middels een vragenlijst of zelfs een bezoek achter de voordeur. De gehuwden-AOW is er, anders dan de naam doet vermoeden, namelijk niet alleen voor gehuwden, maar ook voor ongehuwd samenwonenden.
Waarom kost de uitvoering van de AOW steeds meer tijd?
Dat onderzoek kost de SVB veel tijd en met het toenemende aantal AOW’ers en een steeds krappere arbeidsmarkt, is het daarom nog maar de vraag of de AOW uitvoerbaar blijft.
Waarom durven veel alleenstaande AOW’ers niet samen te wonen?
Maar misschien nog wel belangrijker is dat alleenstaande gepensioneerden niet willen samenwonen, uit vrees om hun hoge alleenstaanden-uitkering in te moeten ruilen voor de lage samenwonenden-AOW. Terwijl het juist veel oplevert als alleenstaande gepensioneerden bij elkaar intrekken: er komen huizen vrij, de eenzaamheid neemt af en de mantelzorg neemt toe.
Hoe kan vereenvoudiging van de AOW huizen vrijmaken?
Om twee vliegen in een klap te slaan, is het kabinet al langer op zoek naar een vereenvoudiging van de AOW.
Optie 1: Aansluiten bij het partnerbegrip van de Belastingdienst
Optie 1 is om aan te sluiten bij het partnerbegrip van de Belastingdienst. Dan hoeft de SVB zelf niets vast te stellen, maar wordt het oordeel van de fiscus gevolgd. Dat scheelt de SVB veel tijd. Wel wonen er 330.000 AOW’ers in het buitenland. Van hen zal de SVB zelf moeten blijven vaststellen wat hun woonsituatie is.
Optie 2: De AOW volledig individualiseren
Een andere optie is om de AOW te individualiseren. Alleenstaanden en samenwonenden krijgen dan altijd hetzelfde bedrag. Bijvoorbeeld allemaal 1.025 euro netto per maand (Dat is 50 procent van het minimumloon), de 1.200 euro (57,5 procent van het minimumloon) of 1.500 euro (70 procent).
Wat levert vereenvoudiging van de AOW op voor Nederland?
Een maandag 6 oktober geopenbaarde maatschappelijke kostenbatenanalyse laat zien dat het objectieve partnerbegrip, de variant waarin het oordeel van de fiscus wordt gevolgd, maatschappelijk gezien het meeste oplevert. Jaarlijks komen daardoor naar schatting 1.500 tot 2.600 huizen vrij en het levert enkele miljoenen euro’s per jaar aan zorgbaten op.
Lees ook: AOW moet op de schop: dit zijn de mogelijke gevolgen voor u
Wie zegt wat over de SVB
- ‘De aanleiding voor het onderzoek zijn signalen vanuit de samenleving en de uitvoering dat het huidige partnerbegrip in de AOW een belemmering kan vormen voor ouderen om samen te gaan wonen en mantelzorg te verlenen,’ schrijft demissionair minister Mariëlle Paul (VVD) van Sociale Zaken.
- ‘Het maakt nogal uit of de SVB jou ziet als samenwonende of als alleenstaande,’ zei een deskundige van de SVB eerder in EW. ‘Wij moeten daarvoor echt de relatie beoordelen. Hoe wonen mensen samen, gaan ze gezamenlijk op vakantie? Soms moeten we zelfs achter de voordeur kijken: als er twijfel is, kunnen wij een huisbezoek afleggen.’
- De SVB wijst al langer op de steeds groter wordende uitvoeringsproblemen: ‘Nog ingewikkelder wordt het in situaties waarbij iemand in het buitenland woont (zo’n 331.000 mensen). De SVB kan hun gegevens niet uit de Basisregistratie Personen halen en moet in die gevallen dus onderzoek doen naar de leefvorm [om te bepalen of iemand alleenstaand of gehuwd is]. Daarvoor moet er soms achter de voordeur (en dus tot diep in de privésfeer) van burgers worden gekeken. (…) Bijna 50 procent van onze mensen houdt zich met deze groep bezig.’
- ‘Gezien de demissionaire status van dit kabinet is het niet meer aan mij om deze keuze te maken,’ schrijft minister Mariëlle Paul.
- Onderzoeksbureau Ecorys voerde de analyse uit. Dat ondervroeg 3.800 mensen van 55 jaar en ouder. ‘(…) meerdere respondenten hebben aangegeven moeite te hebben met het begrijpen van de vragen en het zich verplaatsen in hypothetische situaties. Hierdoor kan het zijn dat niet alle respondenten de vragen goed begrepen, waardoor we de resultaten met enige voorzichtigheid interpreteren.’
EW's visie: individualisering verdient een kans
Door: Jeroen van Wensen, financieel journalistHet aankomende kabinet kan meteen aan de slag met deze analyse. Als de SVB de fiscus voortaan volgt met het objectieve partnerbegrip, dan scheelt dat een hoop uitzoekwerk en houdt dat de AOW goed uitvoerbaar.
Hogere AOW voor 40.000 ouderen, maar ook verliezers
Wel gaat dit geld kosten. Door de wijziging van het partnerbegrip krijgen zo’n 40.000 AOW’ers een hogere uitkering. Zij gaan van de lage gehuwden-AOW naar de hoge alleenstaande AOW.
Daar staan 19.000 AOW’ers tegenover die juist flink omlaag gaan in hun inkomen. Voor die laatste groep zal een royale overgangsregeling moeten worden getroffen. Al met al zal het komende kabinet moeten rekenen op enkele honderden miljoenen euro’s extra AOW-lasten per jaar. Daar staan wel lagere zorgkosten en extra huizen tegenover.
Wat kost het individualiseren van de AOW?
De optie om de AOW te individualiseren, komt minder gunstig uit de bus. Wanneer in alle gevallen de alleenstaande-AOW zou worden uitgekeerd, ook al wordt er samengewoond, dan kost dat de overheid 15 miljard euro aan AOW-lasten per jaar extra. Zou in alle gevallen de lage samenwonenden-AOW worden uitgekeerd, dan levert dat grote armoede op onder alleenstaande gepensioneerden.
Die zullen dan een beroep doen op de AIO, de bijstandsuitkering voor AOW’ers. De SVB voert ook de AIO uit en krijgt via die weg dan weer veel extra werk te verstouwen.
Waarom individualisering van de AOW toch aantrekkelijk blijft
Toch mag een individuele AOW-uitkering niet worden afgeschreven. Zeker niet met het oog op de wat langere termijn. Het aantal AOW’ers dat in het buitenland woont, neemt in de komende jaren toe tot een half miljoen. Een individuele uitkering houdt de AOW ook voor die groep goed uitvoerbaar.
Wat betekent een sobere AOW voor samenwoners en alleenstaanden?
Bovendien leidt een sobere AOW ertoe dat nog veel meer alleenstaanden zullen samenwonen. Dat levert meer huizen en meer gezondheidswinst op, zo laat de analyse zien. Daarbij is het maar de vraag of het wel zo rechtvaardig is dat samenwonenden per persoon een lagere uitkering krijgen dan alleenstaanden. Buurlanden België en Duitsland kennen dat onderscheid bijvoorbeeld niet.
De nieuwe Tweede Kamer en het aankomende kabinet mogen met elkaar in debat: beloon je samenwoners of blijf je alleenstaanden financieel extra ondersteunen?
Verdere verdieping: hoe zit het met samenwoners?
In artikel 1 van de AOW staat omschreven wanneer er sprake is van een gezamenlijke huishouding: indien twee personen hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben en zij blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding dan wel anderszins.
Soms is een kijkje achter de voordeur van de SVB nodig om dat vast te stellen. Voor het voeren van een gezamenlijk huishouden hoeft er geen
sprake te zijn van een liefdesrelatie. Wel kijkt de SVB naar de gemeenschappelijke financiën. Bijvoorbeeld:
• gebruik van de woning en de betaling van de huur of hypotheek
• gebruik van auto of caravan
• de betaling van de boodschappen, vervoer en vakantie;
Maar ook niet-financiële spelen een rol:
• verzorging van de huishouding, zoals schoonmaak, bewassing, koken;
• persoonlijke verzorging bij ziekte of gebrek
De AOW kent vele uitzondering. Als drie broers samenwonen, dan krijgen zij ieder de hoge alleenstaande-AOW. Overlijdt een van de drie, dan bestaat de kans dat de overgebleven twee elk de lage samenwonenden-AOW krijgen. Door het overlijden daalt het huishoudinkomen dan van 4.500 euro naar 2.000 euro.
Echtparen van wie de partner naar een verpleeghuis gaat, hebben de keus: of een hoge alleenstaande-AOW of een lage samenwonenden-AOW. De hoge uitkering klinkt aanlokkelijk, maar kan ook leiden tot een veel hogere eigen bijdrage voor het verpleeghuis.
Het klinkt vrij eenvoudig om vast te stellen of een AOW’ers samenwoont of niet. Maar het tegendeel is waar.
AOW op de schop? Zorgen bij ouderen én fiscalisten: ‘dadelijk zit ik bij de voedselbank’