Na de aardbeving en nu ook de overstromingen in Oost-Turkije is een politieke omwenteling aanstaande. De centrale figuur is ‘democratische opa’ Kemal Kiliçdaroglu, schrijft Turkije-kenner Kaan Özgök op EW Podium.
‘Demokrat Dede’ – democratische opa – wordt hij liefkozend genoemd. Kemal Kiliçdaroglu, de 74-jarige, zachtmoedige partijleider van de Republikeinse Volkspartij CHP, is sinds vorige week maandag de hoop van miljoenen Turken. Op 14 mei stapt hij namens de Nationale Alliantie in de ring tegen titelverdediger Recep Tayyip Erdogan. Inzet: het presidentschap van Turkije.
Een vlucht uit de boze droom van ‘dictocraat’ Erdogan
De winnaar krijgt voor vijf jaar alle sleutels en kan het geplaagde land naar zijn hand zetten. Mocht Erdogan opnieuw winnen, dan betekent dat een definitieve transformatie naar een dictatuur. Het staatshoofd verkeert tegenwoordig in een duister vagevuur. Regeert hij Turkije nu nog als een ‘dictocraat’, bij herverkiezing zal hij geen moeite meer doen om de democratische schijn nog langer op te houden.
Ook Kiliçdaroglu weet dit. Als geen ander beseft hij dat de komende stembusgang de laatste kans is op ontsnapping. Een vlucht uit de boze droom die op 24 juni 2018 begon, de dag waarop Erdogan met behulp van een nieuwe grondwet tot almachtige president werd gekozen en de Turkse scheiding der machten ophield te bestaan. Samen met vijf andere partijen weet de CHP de weg terug naar de parlementaire democratie. Dat is Kemal Kiliçdaroglu’s belofte aan de Turkse kiezer.
De aardbeving in de Turkse politiek
Jarenlang leek niets het fenomeen Recep Tayyip Erdogan politiek van zijn stuk te kunnen brengen. Bosbranden, terreuraanslagen, een door het staatshoofd zelf veroorzaakte hoge inflatie – het zorgde hooguit voor een overkomelijke procentuele teruggang in de peilingen. De opvang van miljoenen gevluchte Syriërs en Afghanen eiste wel steeds meer zijn tol. Maar de beslissende electorale implosie bleef telkens uit.
Tot maandag 6 februari 04:17 uur, toen de aarde rond provinciestad Kahramanmaras hevig begon te schudden. De totale verwoesting en tienduizenden doden, maar bovenal de nasleep waarin alle weeffouten van de AK-partijbureaucratie pijnlijk bloot kwamen te liggen, zorgden voor een kantelmoment. Voor het eerst in twintig jaar was er een breed voelbaar momentum tegen Erdogan. Aan de verenigde oppositie de taak om dat te kapitaliseren.
Oorlog om de beeldvorming tegen Erdogan
Met Kiliçdaroglu voorop is een heuse beeldvormingsoorlog ontketend. De kiezer behoort te weten wie verantwoordelijk is voor de kolossale omvang van de catastrofe en de falende hulp. Onafhankelijke tv-kanalen als Halk-tv en Tele1 berichten vanuit de rampgebieden onophoudelijk over de totale chaos. Eenieder lijkt te beseffen: wie vooroploopt in de beeldvorming, wint ook de verkiezingen.
Van groot belang is het imago van de beide politieke hoofdrolspelers. Waar Erdogan op toornige wijze overheidskritiek van repliek dient, Twitter afknijpt en bedreigingen uit, geeft Kiliçdaroglu een warm en verbindend profiel af. De CHP-voorman toont zich tijdens bezoeken aan aardbevingsslachtoffers een empathisch leider. Maar ook een doortastend alternatief voor de falende Erdogan. Zijn CHP-gemeenten zijn relatief snel in de getroffen regio’s om hulp te leveren. Bovendien werken zij goed samen met hulpverlenende ngo’s, wat niet altijd gezegd kan worden van de overheidsinstanties.
Overstromingen in aardbevingsgebied benadrukken incompetentie
De incompetentie van de autoriteiten blijkt nogmaals op woensdag 15 maart als bij Diyarbakir honderden opvangtenten als gevolg van hevige regenval worden overspoeld. Ondanks waarschuwingen van lokale ingenieurs is het noodkamp opgericht in de uiterwaarden van de Tigris. Ook in het westelijker gelegen Sanli Urfa wordt kritiek van wetenschappers genegeerd. Daar komen bij overstromingen in het stadscentrum 12 mensen om.
Lees ook van Kaan Özgök: ‘Erdogans kleptocratie wordt tienduizenden Turken fataal’
Op straat klinkt inmiddels vaker en nadrukkelijker de naam van Kemal Kiliçdaroglu. Diverse Turkse enquêteurs peilen hem in de tweede week van maart boven de 55 procent. Dat moet voelen als een persoonlijke genoegdoening. Alles wat nu voor hem spreekt, werd hem lange tijd aangerekend. Hij was een te softe acteur in een landschap van harde en grote politieke ego’s, een matige campagnevoerder die negen verkiezingen op rij verloor. Erdogan was een winnaar, Kiliçdaroglu een loser. Maar na vijf desastreuze jaren is dat beeld gekeerd en is het land meer dan ooit klaar voor gedeelde macht. De geesten zijn rijp voor de ontmanteling van het mislukte presidentiële experiment. En de bescheiden, integere Kiliçdaroglu is de aangewezen persoon om dit proces te voltrekken.
Burgemeesters van Ankara en Istanbul lopen voorop in de campagne
Op de vrijdag voor zijn nominatie lijkt het toch nog fout te gaan. Meral Aksener, politiek leider van de centrum-rechtse IYI Parti, breekt met de Nationale Alliantie. Deze Turkse Iron Lady is sceptisch over de kansen van Kiliçdaroglu en vindt dat zijn presidentskandidatuur aan haar partij wordt opgedrongen. Na de dodelijke aardbeving van vorige maand leidt haar kamikazeactie tot een nieuwe politieke aardschok.
Belangrijker nog, het doet de kansen keren voor zittend president Erdogan. Het in beton gegoten frame dat de oppositie geen betrouwbaar alternatief kan zijn voor Erdogans AK-partij, vlamt kortstondig op. Maar die vreugde is van korte duur. De publieke verontwaardiging en bijkomende druk is in de dagen na de breuk zo groot dat Aksener zich laat overhalen om maandag weer aan te schuiven. Haar wens Mansur Yavas en Ekrem Imamoglu te benoemen als Kiliçdaroglu’s adjudanten gaat in vervulling. Hierdoor krijgen de populaire burgemeesters van respectievelijk Ankara en Istanbul een grote rol in de verkiezingscampagne.
Koerdische partij steunt kandidatuur Kiliçdaroglu
De knieval van de nationalistische Aksener geeft Kiliçdaroglu ruimte om openlijk te flirten met de Koerdische HDP. De duovoorzitter van die partij, Mithat Sancar, laat weten bereid te zijn Kiliçdaroglu’s kandidatuur te steunen. En dat is een nieuwe domper voor de zittende macht. Als de Nationale Alliantie zich ook verzekerd weet van Koerdische stemmen ligt een overwinning in de eerste stemronde binnen handbereik.
Op de hoogte blijven van de laatste verhalen, achtergronden en opinies van de redactie van EW?
Meld u dan nu aan voor onze nieuwsbrieven.
En dan? Dan voltrekt zich een politiek novum. Een nieuwgekozen president die met behulp van zijn onbegrensde macht diezelfde disproportionele macht afbreekt. En dat kan snel. Gesteund door een parlementaire meerderheid worden presidentiële decreten van kracht. Het streven is om aldus rond de regionale verkiezingen van maart 2024 een premier aan te stellen in het centrum van de Turkse macht.
Kiliçdaroglu zelf doet daarna een stapje ‘omhoog’. Het Turkse staatshoofd nieuwe stijl is er één zonder partijpolitieke banden. Dat bleek vorige week dinsdag tijdens de wekelijkse fractievergadering van de CHP. ‘Vandaag sta ik voor het laatst op dit katheder en neem ik afscheid van jullie,’ spreekt hij zijn fractiegenoten toe. Het is een voorproefje van president Kiliçdaroglu: boven de partijen en voor alle burgers.
Kan Erdogan zich neerleggen bij een nederlaag?
Wat rest is de zorg over het verloop van de verkiezingen. Kan de door macht vergiftigde Erdogan zich neerleggen bij een eventuele verkiezingsnederlaag? Zal zijn AK-partij de ijzeren greep op Turkije zonder slag of stoot opgeven? Zaterdag werd bekend dat ook de Koerdische, radicaal-islamitische HÜDA-Par zich achter Erdogans kandidatuur schaart. HÜDA-Par wordt gezien als de politieke voortzetting van terreurgroep Hizbullah (niet te verwarren met Hezbollah). Een bloedige organisatie met Gladio-banden die in de jaren negentig dood en verderf zaaide in Turkije.
Kemal Kiliçdaroglu is zich bewust van de intimidatie maar wil er niet te lang bij stilstaan. Overtuigd als hij is dat democratische spelregels te allen tijde moeten worden gerespecteerd. Iets anders is voor hem ondenkbaar. Daarvoor is hij immers Demokrat Dede.