Net als de Amerikaans-Duitse Susan Neiman (Links ≠ woke) schreef ook in Nederland een uitgesproken linkse filosoof een boek tegen woke. Bart Collard bespreekt Het spook van woke van Floris van den Berg op EW Podium.
In zijn nieuwste boek noemt Floris van den Berg, met wie ik wekelijks een podcast opneem, woke ‘a waste of time’ – tijdverspilling. Hij maakt zich al jaren ernstig zorgen over ‘de ecologische crisis, waarvan de klimaatcrisis helaas maar één aspect is’. Toch heeft de filosoof zijn tweede boek over woke in één jaar tijd geschreven – eerder schreef hij Wokabulary. Hij ziet woke namelijk als een ‘zelfgecreëerd, vilein virus dat de samenleving aantast en ondermijnt’.
Sommigen zien woke als synoniem voor progressiviteit, met wokisme als doorgeslagen variant. Van den Berg maakt in zijn boek geen onderscheid. Hij omschrijft woke als ‘de verzamelnaam voor identiteitspolitiek, politiek correct denken, diversiteitsbeleid, cancel culture, westerse zelfhaat, dekolonisatie-obsessie en nog een reeks van aanverwante zaken’.
Daaronder valt nogal wat. Ik zal de termen hier gebruiken als synoniemen voor een radicale ideologie. Van den Berg wijst overigens erop hoe mensen als presentator Tim Hofman ontkennen dat woke bestaat, terwijl het toch echt onze samenleving teistert. Kunst, cultuur en literatuur worden hard erdoor geraakt.
Woke in kunst, cultuur en literatuur
Historicus Coen de Jong wees er eerder al op dat woke handelen nodig is om in aanmerking te komen voor kunstsubsidies. Hij waarschuwt voor bestuurders die zich bemoeien met kunst. Een absurditeit is dat tegenwoordig schoonheid moet worden gezien in ‘– voorheen als primitief aangeduide – Afrikaanse houtsnijkunst’.
Literatuur, zowel voor volwassenen als voor kinderen, wordt geschoond van wat niet politiek correct is, wat Van den Berg een ‘deplorabele pedagogische en literaire misvatting’ noemt. Kinderen moeten de wereld leren kennen zoals die is, niet zoals wokisten willen dat hij wordt. Van den Berg staat ondanks zijn kritiek open voor maatschappelijke vooruitgang. ‘Er is niets mis mee – en het is zelfs een verrijking – om moreel te reflecteren op literatuur.’ Die literatuur moet alleen niet worden gecensureerd. In zijn woorden: ‘De vrijheid van expressie houdt echter in dat mensen zelf mogen bepalen wat ze lezen en wat ze ervan vinden.’
Woke in de academische wereld
Van den Berg meent dat woke ook een bedreiging vormt voor de academische wereld. Hij beschouwt de ‘zogenaamde gelijkheid van woke’ als ‘totalitaire onderdrukking en ongelijkheid’. Woke tolereert niets anders dan de eigen gedachten. Sterker: wat woke niet tolereert, probeert het actief te verbannen.
Van den Berg stelt dat woke studenten ‘de docent [beschuldigen] van blindheid voor het in stand houden van het onderdrukkende paradigma van de dode-witte-mannen-canon’. Die canon is echter niet racistisch. Immers: ‘De ontdekking van de wetenschappelijke methode heeft plaatsgevonden in Europa.’ Toch willen wokisten het werk van Karl Popper vervangen voor een soortgelijk boek van een niet-westerse copycat.
Van den Berg schrijft dat hij heeft overwogen om Het spook van woke onder een pseudoniem te schrijven, uit angst voor de impact van de woke-beweging. Het is geen publiek geheim dat hij zich eerder heeft moeten verantwoorden bij zijn werkgever, de Universiteit Utrecht, over zijn vermeende niet-inclusieve lessen. Woke raakt docenten rechtstreeks. Van den Berg ziet zijn boek als ‘culturele zelfverdediging’:
Wetenschap, universiteiten als bolwerken van vrijheid, rationaliteit, cultureel erfgoed, het Verlichtingserfgoed met gelijke rechten voor iedereen ongeacht sekse, gender, afkomst en wat dies meer zij, staan namelijk op het spel.
Woke pretendeert echter, vanuit valse interpretaties van die idealen, zelf ook een verdediging van vrijheid te bieden.
Zelfspot helpt tolerant te zijn
Ooit zei ik in een interview dat de wereld beter af zou zijn als mensen zichzelf wat minder serieus zouden nemen. Dat zelfspot sommige mensen ten goede zou komen. Van den Berg begrijpt dat die houding niet ertoe moet leiden dat je zwijgt en frequent plaats maakt voor anderen. Hij noemt zelfspot ‘een essentieel kenmerk’ voor ‘een open democratie en een open samenleving’. Zelfspot gaat namelijk gepaard met een tolerante houding.
‘Zelfspot is een kracht, maar zelfspot mag niet doorslaan in zelfhaat en juist dat gebeurt in het woke discours.’ In het wokisme is het juist de bedoeling dat iedereen zichzelf serieus neemt – althans, iedereen die niet blank is. Die mensen moeten zichzelf allemaal als slachtoffer zien, want dat zouden ze zijn. Volgens het woke-gedachtengoed moeten mannen, blanken en hetero’s plaatsmaken in de samenleving. Van den Berg stelt dat dit leidt tot ‘neoracisme’: het zou ‘omgekeerd racisme’ tot norm maken.
Een liberaal boek
Van den Berg pleit voor een samenleving waarin ‘ieder individu niet alleen gelijke rechten heeft, maar ook sociale acceptatie geniet’, en waarin ‘je jezelf kan zijn voor zover je anderen geen schade berokkent’. Hij laat zien dat je tegen racisme en andere vormen van discriminatie kunt zijn, en vóór het homohuwelijk en de mogelijkheid om een geslachtsoperatie te ondergaan, zonder mee te gaan in de woke-gekte. Het spook van woke is een pleidooi voor het behoud van het liberalisme.