Op 4 mei staan we stil bij onvrijheid en oorlogsleed. Daarbij speelt het lot van onderdrukte minderheden een grote rol. Vreemd genoeg is het juist de Joodse minderheid die op de achtergrond blijft. Tijd voor emancipatie, schrijft psychiater Esther van Fenema op EW Podium.
Esther van Fenema (1970) is psychiater, columnist en schrijver.
Hans Teeuwen steekt in een van zijn sketches de draak met alle groeperingen die zichzelf tegenwoordig ‘De Nieuwe Joden’ noemen. Hij concludeert droogjes, net als EW–columnist Zihni Özdil eerder deze week, dat die Nieuwe Joden, tja… de Joden zelf zijn.
Zijn Joden in naoorlogs Nederland überhaupt nog een minderheid?
Tijdens een avond in het Amsterdamse debatcentrum De Balie bleek eerder deze week hoe complex dit vraagstuk eigenlijk is. In een tijd waarin minderheden zoals Black Lives Matter of de LHBTQ-gemeenschap zich sterk profileren en duidelijk hun grenzen aangeven, lijkt de Joodse minderheid bleek af te steken. Je kan je afvragen of 30.000 Joden in het naoorlogse Nederland überhaupt een minderheid kunnen vormen.
Een minderheid wordt in belangrijke mate gedefinieerd door haar grenzen. Grenzen zijn namelijk nodig om een bepaalde identiteit te creëren: dit zijn wij en dat zijn wij niet, want dat zijn jullie. Joden zijn door de eeuwen heen zo geassimileerd dat het onderscheid met de oorspronkelijke Nederlanders vaak niet goed te maken is.
‘Ze zijn anders maar net niet anders genoeg om zich als duidelijke minderheid te onderscheiden,’ aldus Irene Zwiep, hoogleraar Hebreeuwse, Aramese en Syrische talen en culturen aan de Universiteit van Amsterdam.
Joden missen de voordelen van minderheden
Minderheden zijn vaak kwetsbaar, maar hebben ook een aantal belangrijke voordelen. Een sterke identiteit en duidelijke grenzen bieden structuur en veiligheid. Als mens hebben we dat nodig om overzicht en een gevoel van controle te ervaren. Het tegenovergestelde – als het allemaal erg diffuus is – kan leiden tot wantrouwen en achterdocht: ‘De Joden zijn overal en trekken stiekem aan de touwtjes.’
Lees de column van Zihni Özdil: Joden zijn de nieuwe Joden
Misschien is dat wel de kern van antisemitisme. Want antisemitisme is niet simpelweg het haten van Joden. Het is vooral het toeschrijven van het kwaad aan hen. Een typisch menselijke eigenschap is het niet verdragen van de eigen negatieve kanten en deze ‘zwartheid’ projecteren op iets of iemand buiten jezelf. Een diffuse en wat ongrijpbare groep zoals de Joden, leent zich hier al eeuwen uitstekend voor.
Joden mogen zich best wat meer emanciperen
Maar Joden zijn op dit moment niet uitsluitend de dupe van negatieve projecties van de buitenwereld. Als het gaat om het laten zien van de eigen identiteit valt er ook nog wel emancipatoire winst te behalen. Tijdens de avond in De Balie bleek dat veel aanwezige Joden vaak angstig zijn en schrikken van bijvoorbeeld een Palestijnse vlag tijdens een demonstratie tegen racisme. Dat is heel begrijpelijk, want de meeste Joden zijn opgevoed met de schaduw van de Holocaust en hebben vaak de boodschap gekregen dat je je beter kan verstoppen ‘om te voorkomen dat…’. Jezelf onzichtbaar maken en als het ware altijd blijven onderduiken.
De vraag is of dat verstandig is nu antisemitisme en Holocaust-vergelijkingen steeds openlijker en schaamtelozer worden. Huisvrouwen demonstrerend met een Jodenster op de borst omdat de huishoudbeurs door coronamaatregelen niet doorgaat; antivaxxers die zichzelf vereenzelvigen met Joden die werden vernietigd in de kampen…
Lees ook deze column van Gerry van der List: Baudet heeft volste recht op smakeloze vergelijkingen
Daar zijn allerlei verklaringen voor te bedenken, zoals een gebrek aan kennis en historisch besef, bijvoorbeeld bij de jongeren op Urk die vorig jaar dachten dat het aanvaardbaar was om Jood en kampbewakers te spelen. Of daadwerkelijk gevoelde angst en wantrouwen jegens de overheid waardoor burgers zich oprecht lijken te identificeren met de Nazi-slachtoffers omdat ze zich gedwongen voelen om zich te laten vaccineren.
Grenzen stellen vanuit een trotse Joodse identiteit
Maar bezien vanuit de Joodse gemeenschap zijn dit soort voorvallen vooral een appèl om zelf zichtbaarder te zijn, de Joodse identiteit uit te dragen en grenzen te stellen vanuit die identiteit waar je openlijk trots op mag zijn. Zoals het CIDI dat doet, onder aanvoering van directeur Hanna Luden, die opstond tegen de Holocaust-vergelijkingen van Thierry Baudet en succesvol de gang naar de rechter maakte. Of de jongeren van de Joodse beweging Oy Vey, die met zichtbaar Joods activisme zich inzetten voor een echte inclusieve samenleving.
Want als er één minderheid is die inmiddels recht heeft op culturele toe-eigening, dan zijn het de Joden. De Nieuwe Joden, die zich durven te laten zien en zelfverzekerd durven deel te nemen aan het minderhedendebat.
Kijk hier de debatavond De Nieuwe Joden (maandag 2 mei) in De Balie terug, met vanaf 7.10 een bijdrage van Esther van Fenema:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."