Door haar rancune valt de woke-beweging bij steeds meer Nederlanders uit de gratie. Het uitbannen van deze extremistische beweging biedt ruimte aan waarachtige vormen van emancipatie, humanisme en progressivisme, schrijft Daan H. Teer in dit tweede deel van zijn tweeluik over woke op EW Podium.
Daan H. Teer (1997) is liberaal humanist en schrijver. Hij is alumnus in de geesteswetenschappen aan University College Utrecht, waar hij onder meer taalkunde, geschiedenis, recht en journalistiek studeerde.
EW Podium publiceert opinies van (vooral jonge) schrijvers, die vanuit eigen onderzoek, expertise of werkervaring bijdragen aan het debat. Plaatsing hoeft geen redactionele instemming te betekenen.
De Britse filosoof Bertrand Russell (1872-1970) sprak, in een kritiek op Karl Marx:
Als een filosofie geluk teweeg dient te brengen, moet het geïnspireerd zijn door goedaardig gevoel. […] Marx deed alsof hij het geluk van het proletariaat wenste, maar wat hij echt wenste, was het ongeluk van de bourgeoisie. Het was […] vanwege dat hatelijke element dat zijn filosofie rampspoed teweeg bracht.’
Haat richting de gelukzaligen
Woke heeft zich formeel van het communisme gescheiden, maar deze ziekte overgeërfd. Het predikt liefde, maar vanuit een hol hart. De wrok waarmee woke zich politiek manifesteert, verraadt dat het zich laat leiden door haat richting de gelukzaligen, in plaats van liefde voor de lijdenden. ‘Diversiteit’ veroorzaakt zo de veroordeling van andersdenkenden. ‘Inclusie’ veroorzaakt zo de verbanning van autonomen. En ‘gelijkheid’ veroorzaakt zo het maaien van de bloemen die boven het veld uitbloeien.
Deze destructieve neiging ontspringt uit de wil tot macht, zoals geïmpliceerd door Marx, gedefinieerd door Nietzsche en uitgewerkt door Foucault. Wie gelooft dat macht tot de kern van de mens behoort, is gedoemd daar op den duur naar te handelen. Het machtsbeginsel is als een zaadje dat, wanneer geplant binnen het individu, alles aan de binnen- en buitenkant uitroeit dat zich er niet mee kan verenigen.
Goedaardige gevoelens, zoals beschreven door Russell, dienen geen nut in een universum dat enkel wordt bepaald door controle over de ander. Ze worden dus langzaam maar zeker ongedaan gemaakt op zowel persoonlijk als maatschappelijk niveau. De menselijkheid wordt zodoende opgeofferd in de naam van het geloof. Dit weerspiegelt een vorm van religieuze inquisitie, omdat alles wat niet overeenstemt met de orthodoxie stapsgewijs wordt weggevaagd.
‘De donkere drie’: narcisme, machiavellisme en psychopathie
Klinisch psychologen profileren vileine persoonlijkheden door middel van ‘de donkere drie’: narcisme, machiavellisme en psychopathie. Drie karaktereigenschappen van dominant gedrag. Narcisme is zelf-geobsedeerde grootheidswaanzin; machiavellisme is manipulatie en bedrog om doelen te bereiken; en psychopathie is een antisociaal gebrek aan zelfbeheersing, empathie en schaamte.
Lees deel 1 van dit tweeluik: Liefdeloosheid is de erfzonde van ‘woke’
Onderzoek heeft aangetoond dat deze drie karaktereigenschappen correleren met zowel houdingen van extreem-rechts racisme als van autoritaire politieke correctheid. Het tweede werd in de studie gedefinieerd als het verlangen de belediging en benadeling van specifieke groepen in de samenleving te vermijden, gepaard met de overtuiging dat agressie en geweld daarvoor acceptabele methodes zijn.
De twee stromingen hebben dus meer met elkaar gemeen dan hun onderlinge strijd doet vermoeden. Hun doelen verschillen, maar ze vloeien voort vanuit een gelijksoortige beerput van arrogantie, misleiding en gewetenloosheid. Ook Nederlanders zien steeds scherper het geestelijke gal onder de woke-beweging. Haar masker van mededogen is afgevallen.
Een ongelukkig huwelijk
De ‘cultuuroorlogen’ woeden in het buitenland nog hevig door, maar in het binnenland zijn de dagen ervan wellicht al geteld. De nuchterheid van de gemiddelde Nederlander en de kapsones van de postmoderne priesterij waren nooit voorbestemd gelukkig te huwen. Academici – ingegraven in hun universiteitsbunkers – hanteren nog steevast het anglicistische kerkjargon, maar Jan, Hassan en Ryan met de pet rollen intussen zwijgend met hun ogen.
De stroming heeft daarmee haar bodem verloren. Het is afgetakeld tot luxegeloof voor snobistische zweefbollen. Het is plezierig te weeklagen over sociaal onrecht aan de salontafel van een grachtenpand te Amsterdam. Maar, wie worstelt met corona-restricties, inflatie en gasprijzen heeft weinig energie te verkwisten aan medelijden voor zichzelf of de ander.
De ‘boze, witte man’
Daarbij kweken Nederlanders met een teveel aan Luyendijkse vinkjes genoeg giftige rancune. Binnen dat identitaire denkkader bestaat er weinig aandacht voor de perikelen van de doorsnee-kaaskop. Dat manifesteert zich in het stereotype van de ‘boze, witte man’: burgers die ervan worden beschuldigd anderen te onderdrukken en zich tegelijk verongelijkt voelen.
Lees ook dit spraakmakende stuk van Ronald Buijt uit 2020 terug: ‘White Privilege’? Ik kniel voor niemand
Hun wraakzucht vormt een voedingsbron voor reactionair extremisme. Dat is niet te rechtvaardigen. Maar, verklaarbaar is het wel. Wie vanuit zijn groepskenmerken sowieso al geldt als vuilak, verliest weinig door gewoon aan het morbide machtsspelletje mee te doen.
Het weerstaan van polarisatie vergt wilskracht. Toch is het behoud van een gezond midden nu de absolute noodzaak. Extremisme vanuit beide hoeken is namelijk waar de vernietiging loert. ‘Die van links of die van rechts. Dat kunnen we nog niet weten. Door de kat of door de hond. Maar we worden gebeten,’ schreef Annie M.G. Schmidt al in haar musical uit 1977. Het onderscheid tussen links en rechts verbleekt bij het onderscheid tussen gematigdheid en extremisme.
Een obstakel voor ware progressieven
Woke escaleert extremisme door productief vooruitgangsdenken te constiperen. Het is een obstakel voor ware progressieven, die van nature maatschappelijke problemen willen oplossen. Problemen zijn, per definitie, omstreden en daarom omgeven door gevoeligheid. Als het debat er rondom telkens op sentimentele wijze escaleert, verhindert dit de vondst van oplossingen. De maatschappelijke spanningen nemen dan geleidelijk toe, wat leidt tot meer polarisatie. Dit is een vicieuze cirkel.
Als Nederland woke uiteindelijk aan zijn laars lapt, zal dit daarom kans bieden voor een waarachtig progressivisme. Daarin zou een broodnodige dialoog kunnen ontstaan over de rechten, plichten en gezamenlijke identiteit van iedere Nederlander. Laten we daarin erkennen dat we allemaal het mens-zijn delen – en dat alle groepskenmerken daaraan secundair zijn.
Intersectionaliteit maakt verzoening onmogelijk
‘Ik heb een droom, dat mijn vier kleine kinderen op een dag in een land zullen leven waarin zij niet worden veroordeeld op hun huidskleur, maar op de inhoud van hun karakter,’ sprak Martin Luther King in 1963. Dit humanisme ontkracht het intersectionele gedachtegoed in zijn geheel. Wie zich alleen focust op groepsverschillen, laat geen ruimte over voor de gedeelde menselijkheid die ze overbruggen kan. Wederzijdse verzoening wordt dan onmogelijk.
Het einddoel van emancipatie is de integratie van onderdrukte groepen in een samenleving, niet de inversie van de onderdrukking of de ontmanteling van de samenleving. En waardigheid en vergiffenis zijn daarvoor onmisbare ingrediënten. De waardigheid van de onderdrukten moet ooit worden erkend en het onrecht van de onderdrukkers moet ooit worden vergeven.
‘Hij die het vermogen om te vergeven ontbeert, ontbeert het vermogen om lief te hebben,’ sprak Martin Luther King in 1957. Zonder vergiffenis heelt het mensenhart nooit. Het slachtoffer dat vasthoudt aan trauma, blijft onlosmakelijk met de dader verbonden. Hetzelfde geldt voor historisch onrecht. De verlossing daarvan kan alleen voortkomen uit de overwinning van het slachtofferschap – niet uit het marineren daarin. Woke wenst het tweede. Het pretendeert de wonden te helen, maar smeert ze stiekem in met vergif.
Machtsfetisjisme verleidt de jeugd
Ik zie in mijn omgeving hoe jongeren zich laten verleiden door het collectivistische machtsfetisjisme van woke. Het baart mij zorgen. Mijn deelname eraan is geen optie, omdat mijn schuldgevoel me levend zou verslinden als ik net zo parasiteerde op andermans lijdensweg. Ik weiger dus beleefd, met het risico op reputatieverlies. Maar liever gesloopt dan verknipt.
Lees deze bijdrage van politiek psycholoog Lisanne Wichgers op EW Podium: Hoezo mogen we van ‘woke’ ‘niets meer zeggen’?!
Mijn generatie is hopelijk beter dan woke: een sektarisch uitgroeisel van gedateerde filosofieën uit de vorige eeuwen. Als er voor ons een pad tussen het onheil van de moderne tijd door bestaat, zal dat moeten ontstaan uit wijsheid, niet dogmatisme. Dat vergt gehoor, niet geschreeuw. Respect, niet verachting. Het zou een pad vol beproevingen zijn, maar zo is de reis van de held: het oplossen van problemen gaat – zowel historisch als mythologisch – sinds mensenheugenis gepaard met gevaar, worstelingen en faalangst.
De roep tot avontuur
De vraag is: kies je ervoor deze roep tot avontuur te beantwoorden en ga je aan de slag of blijf je dooretteren in de deconstructieve drab van een stel misantropische intellectuelen die allang dood zijn? Onderzoek je wat je zelf de wereld te bieden hebt of stagneer je in het cynisme van anderen? Neem je het heft in eigen handen of verlies je jezelf in de menigte?
Mijn keuze is al gemaakt. Wat betreft mijn generatiegenoten kan ik alleen maar hopen dat ze vrij breken van het stramien door te kiezen voor hun eigen groei – en niet een gezamenlijke lijdensweg. Hun leven is van henzelf: zowel hun eigen recht als hun eigen verantwoordelijkheid. De groep waaraan zij toebehoren, zal daaraan niets veranderen. Zelfs als dat hun eigen wens is.