Het is lastig te ontkomen aan de cultuur van framing en canceling. Toch is verzet geboden, in naam van de vrijheid, schrijft Bart Collard op EW Podium.
Journalisten Fidan Ekiz en Kees Schaap maakten De doe-het-zelf-dictatuur, een vierdelige documentaire over framing en canceling. BNNVARA zou de serie uitzenden, maar trok zich terug omdat de omroep ‘gaandeweg zelf inhoudelijk onderdeel werd van de serie’. Deze maand bracht Omroep MAX de reeks alsnog uit.
De serie presenteert Ekiz als rechtser dan Schaap. Maar, in de woorden van Ekiz: ‘Over één ding zijn we het altijd eens: en dat is dat elke mening mag worden gehoord. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het vandaag de dag totaal niet meer.’
De impact van canceling
Schaap vertelt dat de wereld wordt verdeeld in aanklagers en daders. ‘De aanklagers cancelen de daders. En wat er met hen gebeurt, is niet meer interessant. Want zij zijn schuldig, dus zij verdienen straf. Maar de impact op hun levens kan dramatisch zijn.’ Mensen verliezen hun vrienden, banen, status en eigenwaarde. Schaap noemt als ultiem voorbeeld hoe de Zweedse theaterdirecteur Benny Fredriksson zelfmoord pleegde na beschuldigingen van seksueel misbruik.
In de eerste aflevering waarschuwt Ekiz: ‘Wat ik heb gemerkt is: als je het toelaat en bang bent – misschien voor je reputatie of voor je carrièrekansen, je toekomst – dan winnen ze. Als je terugvecht, niet. En ik moet je echt zeggen: je moet het meemaken en die buitensluiting eigenlijk voelen, en riskeren dat je wordt bedreigd, uitgescholden, geïntimideerd en noem maar op, voordat je echt ziet wat er aan de hand is.’
De toon is direct gezet, denkt u wellicht. Maar Ekiz verwoordt hier de kern van het probleem, en wellicht is het de herkenbaarheid die me raakt. Geregeld wordt de cancelcultuur ontkend. Vaak door mensen die zelf niet publiekelijk hun mening uiten, enkel meningen hebben die breed worden gesteund, of afstand nemen van alles wat op de een of andere manier omstreden is – louter en alleen omdat het omstreden is.
Diverse wetenschappers, politici en opiniemakers die met canceling te maken hadden, komen in de docuserie aan het woord. Zoals Telegraaf-journalist Wierd Duk. Het maakte hem cynisch dat collega-journalisten zich tegen hem keerden, slechts omwille van zijn opinies of artikelen: ‘Hoe voelt het om buitengesloten te worden door je eigen peergroup? Want daar komt het natuurlijk op neer.’
Door de knieën, in de hoop canceling te overleven
Ekiz legt uit wat framing is: ‘Als je niet meer wordt beoordeeld op wat je te zeggen hebt, maar op hoe mensen denken dat je in elkaar steekt.’ Ze vertelt dat slachtoffers van framing zich vaak verplicht voelen om ergens afstand van te nemen en uit te leggen hoe het zit. Uit angst om verstoten te worden. ‘Dus ondanks dat je weet dat je de discussie niet gaat winnen, ga je toch reageren omdat je denkt: er kijken mensen mee. En de jury – het publiek – gaat oordelen over mij.’ Mensen gaan door de knieën, in de hoop de canceling te overleven.
Het platform waarvoor je schrijft, de andere auteurs die daar mogen publiceren, evenementen waarvoor je wordt uitgenodigd, mensen die op een borrel zijn waar jij ook bent: allemaal factoren die bijdragen aan de beeldvorming. En die kan volstrekt strijdig zijn met waar je voor staat. ‘Als canceling en framing leiden tot angst in de maatschappij, dan is het zorgwekkend,’ aldus Ekiz. En die angst kan ertoe leiden dat mensen hun mening niet meer durven te uiten.
Opiniepeiler Maurice de Hond komt aan het woord. Sinds de mainstreammedia hem niet meer uitnodigen, ging hij in op uitnodigingen van het onlinekanaal Blckbx TV. Waarom? vraagt Ekiz. Gaan mensen nu niet denken: ‘Hij zit nu waar hij hoort te zijn?’
De Hond antwoordt dat mensen hem toch wel als ‘complotdenker of wappie’ zouden hebben gezien. Hij stelt slechts verantwoordelijk te zijn voor wat hij zelf zegt. Als hij zou aanschuiven bij Op1, is hij ook niet verantwoordelijk voor wat gasten in andere afleveringen zeiden. ‘Dan ben ik pas echt gecanceld: als ik zelfs niet kom op plekken waar ik nog wel mag komen, omdat ik bang ben voor het oordeel van de mensen die me toch al gecanceld hebben.’
Het gevaar van framing en canceling: inperking van de vrijheid
Framing is een allesbehalve inclusieve benadering, een krachtig middel om mensen met andere opinies buiten te sluiten. Om ze te cancelen. Ekiz heeft gelijk: de angst hiervoor is zowel terecht als gevaarlijk. Terecht, omdat ongefundeerde beeldvorming grote gevolgen kan hebben voor iemands privéleven, diens sociale of zakelijke leven. Maar ook gevaarlijk, omdat die angst ertoe zal leiden dat mensen bepaalde opinies niet meer zullen uiten, of niet meer durven te worden gezien met bepaalde personen. Een beperking van de individuele vrijheid.