Nu Armeniërs een tweede genocide te wachten staat, moet de vrije wereld onmiddellijk reageren

Vandaag viel Azerbeidzjan de Armeense enclave Nagorno-Karabach binnen. De Armeniërs staat een tweede genocide te wachten. De wereld moet nu reageren, zo luidt de hartenkreet van Anouschka Agob op EW Podium.

De Ottomaanse systematische campagne van uitroeiing van etnische christelijke minderheden tussen 1894 en 1923 resulteerde in de moord op miljoenen Armeniërs en honderdduizenden Assyriërs. Hierna verklaarden Rusland, de Verenigde Staten en Frankrijk dat ze ‘nooit meer’ een dergelijke gruweldaad zouden toestaan. Maar de huidige passieve houding van de Verenigde Staten en de Europese Unie jegens de Azerbeidzjaanse blokkade van de Lacin-corridor, waardoor 120.000 etnische Armeniërs een hongerdood staat te wachten, en de bezetting van Armeens soeverein grondgebied door Azerbeidzjan, maken van ‘nooit meer’ een loze platitude.

De ‘fluwelen revolutie’ en de woedende tsaar

Ook na 1923 moeten Kaukasus-Armeniërs leven met de voortdurende dreiging van een nieuwe genocide. Na de Azerbeidzjaanse pogroms van 1988-1990, roepen etnische Armeniërs, die al eeuwenlang in de autonome regio Nagorno-Karabach wonen, in 1990 de onafhankelijke Republiek Artsach uit. Nadat de Karabach-oorlog van 1994 de macht van de etnisch Armeniërs over Artsach consolideert, geloven Kaukasus-Armeniërs dat zij een kans op overleven hebben. Maar dit geloof is van korte duur. In 2018 heeft in Armenië een democratische revolutie plaats waarmee voorgoed met de ondemocratische overblijfselen van het Sovjet-verleden wordt afgerekend.

Hoewel Jerevan zich haastte om te verklaren dat de heroriëntering van het buitenlandbeleid met sterkere economische en politieke banden met het Westen geen gevolgen zou hebben voor de nauwe banden met Rusland, toonde Poetin al snel zijn ongenoegen. Zo weigerde Moskou in 2020 om Armeniërs militair bij te staan om de agressieve Azerbeidzjaanse inval in Artsach af te slaan. Daarna volgt de afwijzing van de door Rusland geleide militaire veiligheidsalliantie van het Armeens verzoek tot activering van artikel 4, nadat Azerbeidzjan in 2021 en 2022 stukken Armeens soeverein grondgebied bezet.

De geschiedenis herhaalt zich

De Russische houding jegens Armeniërs  – ‘om te overleven, accepteer integratie met Rusland’ – is dus niet verbazingwekkend. Veel pijnlijker is de passieve houding van de Verenigde Staten en de Europese Unie tegenover de aanhoudende Azerbeidzjaanse genocidale campagne jegens de Kaukasus-Armeniërs. Sinds het staakt-het-vuren van november 2020, hebben Armeniërs martelingen, onthoofdingen, willekeurige moorden, seksuele verminkingen, ontvoeringen, bombardementen, vernietiging van cultureel erfgoed en bezetting op Armeens soeverein grondgebied door Azerbeidzjan moeten ondergaan.

En nu zelfs genocide. Sinds december 2022 blokkeert Azerbeidzjan de Lacin-corridor, de enige toevoerweg vanuit Armenië naar Artsach van voedsel, medicijnen, gas en andere essentiële goederen. De situatie is zo ernstig dat momenteel één op de drie Armeniërs in Artsach een hongerdood sterft en het aantal miskramen verviervoudigd is. En de winter moet nog beginnen. Zowel de oprichter en voormalig hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof, als Genocide Watch, Lemkin Institute for Genocide Prevention en de voormalige speciaal adviseur van de secretaris-generaal van de VN voor de Preventie van Genocide omschrijft de blokkade als ‘een langzame genocide’. Ze roepen de VN Veiligheidsraad onmiddellijk te reageren om de blokkade te beëindigen.

Het doel achter de blokkade is tweeledig: Azerbeidzjan dwingt de Artsach-Armeniërs zich aan Azerbeidzjaanse gezag over te geven, en probeert ‘goedkeuring’ af te dwingen voor een weg door het soeverein grondgebied van Armenië zodat er een directe landverbinding ontstaat met Turkije. Beide doelen vormen een existentiële bedreiging voor de Kaukasus-Armeniërs, omdat Azerbeidzjaanse agressie en wreedheden gepaard gaan met dezelfde genocidale retoriek uit Ottomaanse tijden. Zo uit het VN-comité voor de uitbanning van rassendiscriminatie in haar recente beoordeling van Azerbeidzjan grote bezorgdheid over het aanzetten tot rassenhaat door Aliyev en andere hooggeplaatste Azerbeidzjaanse functionarissen. Volgens president Aliyev zijn Armeniërs ziek in hun hoofd en vormen ze een virus, terwijl zijn functionarissen openlijk verklaren dat ze Armeniërs volledig willen elimineren. Ook wordt op de Azerbeidzjaanse staatstelevisie het soeverein territorium van Armenië aangeduid als West-Azerbeidzjaans grondgebied, en wordt de drieduizend jaar oude geschiedenis van de Armeniërs in de Kaukasus ontkent.

De dominee die eigenlijk een koopman is

Terwijl de situatie voor de Kaukasus-Armeniërs steeds nijpender wordt, ontbreekt vooralsnog elke vorm van daadkrachtig optreden vanuit de vrije wereld. In tegenstelling tot de reactie op de Russische agressie, wijzen de Europese Unie en de Verenigde Staten alle oproepen voor humanitaire luchtbruggen, sancties, of beëindiging van militaire hulp aan Azerbeidzjan af. In dit geopolitieke schaakspel tussen Amerika, Europese Unie, Israël versus Rusland, China en Iran, bezitten Armeense mensenlevens geen waarde. Azerbeidzjan daarentegen is van groot strategisch belang, omdat het enerzijds Amerika een springplank biedt voor militaire acties tegen Iran, en anderzijds om de Russische en de toenemende Chinese invloed in de Kaukasus tegen te gaan.

De weigering van Israël, een staat die uit de as van de Holocaust herrees, om de Armeense genocide te erkennen, kan grotendeels worden verklaard door de sterke diplomatieke, militaire, en economische banden met zowel Turkije als Azerbeidzjan, gedreven door het gedeelde belang om Iran in bedwang te houden. De Europese Unie moest na het sanctioneren van Russische gas en olie op zoek gaan naar alternatieve bronnen voor haar van fossiele brandstoffen afhankelijk industrieën, en tekent daarom in juli 2022 een gasdeal met Azerbeidzjan.

Azerbeidzjan houdt de schijn van medewerking op

Dat Azerbeidzjan door prominente mensenrechtenorganisaties wordt geclassificeerd als een dictatuur, schuldig aan dezelfde mensenrechtenschendingen als Rusland, waarin marteling, corruptie en straffeloosheid systemic and endemic zijn, weten de Verenigde Staten en de Europese Unie ook.

Alsnog zetten beide in op de Armeense-Azerbeidzjaanse vredesbesprekingen, die moeten leiden tot een overeenkomst die de veiligheid van de Kaukasus-Armeniërs waarborgt. Dat de Minsk-vredesbesprekingen Poetin er niet van weerhielden Oekraïne binnen te vallen, mag niet deren. Dit dwingt Armeniërs om met een pistool tegen hun hoofd te onderhandelen, terwijl het Azerbeidzjan aanmoedigt de bindende uitspraak van het Internationaal Gerechtshof tot beëindiging van de blokkade, naast zich neer te leggen, delen van Armeense soevereine grondgebied te bezetten en door te gaan met de genocidale campagne jegens de Kaukasus-Armeniërs. Azerbeidzjans strategie is de schijn van medewerking ophouden om eventuele maatregelen van Amerika en de Europese Unie zo lang mogelijk uit te stellen, totdat het ‘feiten op de grond’ kan creëren die moeilijk en te kostbaar zijn om ongedaan te maken.

Genocidepreventie in het internationaal en Europees recht

De passieve houding van de vrije wereld zendt de verontrustende boodschap dat, afhankelijk van geopolitieke belangen, ernstige mensenrechtenschendingen en zelfs genocide door de vingers worden gezien. Maar dit is in strijd met het internationaal en Europees recht.

Volgens het internationaal recht vormt het ‘opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op haar gehele of gedeeltelijke lichamelijke vernietiging’ een ‘genocide’. Blijkens artikel 1 van het Verdrag inzake de voorkoming en bestraffing van Genocide, dat wordt beschouwd als internationaal gewoonterecht en dus bindend voor alle staten, hebben staten extraterritoriale verplichtingen om resoluut op te treden om genocide te voorkomen en daders te bestraffen.

De Europese Unie heeft bovendien, blijkens het Verdrag betreffende de Europese Unie, extraterritoriale verplichtingen om in haar externe (handels) betrekkingen in overeenstemming met het internationaal recht te handelen, en de principes van democratie, bescherming van en respect voor mensenrechten en fundamentele vrijheden te bevorderen en beschermen.

‘Nóóit meer’ als moreel imperatief

In 2021 erkent Amerika formeel de Armeense genocide. Maar erkenning vereist continue oprechte toewijding om Armeniërs te beschermen tegen de voortdurende dreiging van genocide. De wrede erfenis van de twintigste eeuw, de bredere en alomvattende genocidale campagne jegens Armeniërs in de Kaukasus, en het feit dat Azerbeidzjan momenteel bezig is met een troepenopbouw, met Russisch geïnspireerde symbolen op hun voertuigen, vlak bij de grens van Artsach en Armenië, vereisen een prioritering van het internationaal recht boven geopolitieke belangen. Onwil om de noodzakelijke maatregelen te nemen om een tweede Armeense genocide te voorkomen, betekent het morele bankroet van de vrije wereld.