Over de hele wereld werken onderzoekers aan een vaccin tegen SARS-CoV-2. Janssen Vaccines in Leiden kreeg een dringende oproep van de Amerikaanse overheid om ook mee te helpen. Al zal een vaccin nog wel even op zich laten wachten.
Half januari hadden Chinese wetenschappers de genetische informatie van het nieuwe coronavirus SARS-CoV-2 al ontrafeld, ongekend snel. Het was het startsein voor tal van organisaties over de hele wereld om aan een vaccin te werken. Onder meer bij Janssen Vaccines in Leiden. ‘We zijn er met een groot team mee bezig,’ zegt Hanneke Schuitemaker (56), hoofd viraal vaccinonderzoek en hoogleraar virologie aan de Universiteit van Amsterdam. Janssen is onderdeel van het Amerikaanse Johnson & Johnson, dat een oproep van de Amerikaanse overheid kreeg om snel een eerder gebruikte techniek te testen.
Bij de techniek die Janssen eerder al testte bij andere ziekten, wordt gebruikgemaakt van een verkoudheidsvirus. Dit adenovirus, waarvan een deel van de genetisch code is afgeknipt waardoor het zich niet meer kan vermenigvuldigen, is onschuldig. In het genetische materiaal van dit onschuldige virus wordt een stukje genetisch materiaal van het coronavirus ‘geknutseld’. Als dat in het lichaam wordt verwerkt, moet het ervoor zorgen dat het lichaam antistoffen maakt. ‘We hebben dit al uitgebreid getest bij onder meer ebola en hiv, en we denken ook dat het bij corona een goed concept kan zijn.’
Voortborduren op eerder onderzoek kan niet zomaar
Het stukje genetisch materiaal dat er nu in wordt geknutseld, bevat de code voor het zogenoemde S-eiwit, dat op de oppervlakte van SARS-CoV-2 zit. Het lijkt erg op het S-eiwit van het virus dat verantwoordelijk was voor de SARS-epidemie in 2003, SARS-CoV-1. Maar dat wil niet zeggen dat Janssen zomaar kan voortborduren op het onderzoek dat destijds is gedaan. Schuitemaker: ‘Het lijkt een goed doelwit, vooral omdat het ook bindt aan hetzelfde eiwit in het lichaam als bij SARS het geval was. Maar elk virus is weer anders en dat levert subtiele verschillen op in de reactie die in het lichaam plaatsheeft. Er zijn nog zoveel onbekenden bij dit virus.’
Er lopen al dierproeven met een eerste versie van het vaccin. Als de resultaten daarvan goed zijn – binnen twee weken worden die verwacht – dan kunnen onderzoekers daar verder aan sleutelen om er het perfecte vaccin van te maken. Janssen hoopt in oktober met de eerste studies in mensen te beginnen. In januari volgend jaar moeten de eerste data daarvan dan beschikbaar komen. Het zal nog wel zeker 1,5 jaar duren voordat een vaccin op grote schaal beschikbaar is, denkt Schuitemaker. Dat is in lijn met de verwachtingen van andere bedrijven.
Uitdagende omstandigheden om in te werken
Sneller kan het niet, zegt Schuitemaker. Onder meer doordat het gebruikte adenovirus tijd nodig heeft om te groeien. Ook zijn er uitgebreide studies nodig naar de effectiviteit en vooral ook de veiligheid, omdat het vaccin aan gezonde mensen moet worden gegeven.
En de coronacrisis heeft ook invloed op de werkzaamheden bij Janssen. Zo kunnen niet zo veel medewerkers in het laboratorium werken als normaal. Ook is het de vraag of er nog monsters kunnen worden uitgewisseld met de samenwerkingspartners in onder meer Amerika en of China voldoende grondstoffen kan leveren. ‘Het zijn uitdagende omstandigheden om in te werken,’ zegt Schuitemaker.
Komt een vaccin dan niet te laat voor deze pandemie? Schuitemaker: ‘Wat is te laat? Nee, we zijn niet op tijd om de mensen die nu zijn geïnfecteerd te helpen, maar we kunnen wel voorkomen dat dit een groot ziektebeeld wordt in de toekomst.’