Het coronavirus SARS-CoV-2 zal zich verder ontwikkelen tot een minder ziekmakend virus en dit betekent dus het begin van het einde van de pandemie, klinkt het uit diverse hoeken sinds de ontdekking van de omikronvariant. Gaat de pandemie zich de komende tijd inderdaad zo ontwikkelen? Vier vragen en antwoorden.
1. Is de omikronvariant echt minder ziekmakend dan de deltavariant?
Ja, dat valt inmiddels wel met zekerheid te zeggen. Kort na de ontdekking van de nieuwe variant bestond hierover nog onzekerheid. De eerste gegevens uit onder meer Zuid-Afrika stemden weliswaar optimistisch – minder ziekenhuisopnames dan tijdens eerdere besmettingsgolven –, maar het ging om lage aantallen en het virus ging er ook rond onder relatief jonge mensen, die sowieso al minder risico lopen om ernstig ziek te worden.
Maar nu er steeds meer cijfers beschikbaar komen, wordt het eerdere optimistische beeld uit Zuid-Afrika toch echt bevestigd: minder mensen belanden in het ziekenhuis en in onder meer Engeland en Denemarken – landen waar omikron zich eerder verspreidde dan hier – is geen stijging in het aantal opnames op de intensive care te zien. Bovendien hebben diverse laboratoriumstudies ook een verklaring gegeven voor dit mildere verloop: omikron blijft vooral hangen in de bovenste luchtwegen en veroorzaakt een minder ernstige infectie in de cellen van de longen dan de deltavariant.
2. Omikron zal dus tot een stuk minder problemen leiden?
Dat is nog de vraag. Omikron is naast minder ziekmakend ook besmettelijker en dat kan toch nog voor problemen zorgen. Op de intensive care blijft een grote instroom van patiënten uit, maar de ziekenhuisopnames lopen in diverse landen wel op.
Bovendien kunnen ook grote aantallen mildere ziektegevallen leiden tot druk op de zorg – bijvoorbeeld bij de huisarts of wijkverpleging – en tot uitval van personeel in allerlei sectoren.Willen we de maatschappij draaiende houden, dan moeten we de verspreiding van het virus op een andere manier blijven afremmen,’ zei minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers daarover in de persconferentie op vrijdag 14 januari.
3. Betekent deze mildere variant uiteindelijk wel het begin van het einde van de pandemie?
Dat omikron milder is dan de deltavariant, is nog geen teken dat het coronavirus zich vanaf nu tot een milder virus zal blijven ontwikkelen, waarschuwen diverse experts. Voordat omikron werd ontdekt, bleken nieuwe dominante varianten juist steeds ziekmakender te zijn. Bovendien evolueerde omikron van een eerdere variant van het virus, niet van de alfa- en deltavariant. ‘Het is belangrijk om te benadrukken dat de volgende variant – en er zal er zeker een komen – mogelijk niet evolueert vanuit omikron en niet noodzakelijkerwijs deze kenmerken zal hebben,’ zegt Ravindra Gupta, hoogleraar aan de universiteit van Cambridge, die onderzoek deed naar de eigenschappen van de nieuwe variant.
Ook is het denkbaar dat een nieuwe, dominante variant nog beter dan omikron in staat is om te ontsnappen aan de eerder opgebouwde immuniteit. Door de toenemende immuniteit onder de wereldbevolking – door vaccinaties en door eerder doorgemaakte infecties –, zal het virus ook meer en meer daar omheen moeten evolueren om zich nog op grote schaal te kunnen blijven verspreiden, wat een virus het liefste doet.
4. Hoe waarschijnlijk is zo’n slechter scenario?
Dat is moeilijk te zeggen, maar het lijkt zeer waarschijnlijk dat een nieuwe variant nooit helemaal aan de eerder opgebouwde afweer kan ontsnappen. Vermoedelijk behouden eerder besmette en gevaccineerde mensen dus op zijn minst enige mate van bescherming tegen ernstige ziekte en daarmee zullen nieuwe varianten in toekomstige golven vermoedelijk minder impact hebben.
Ook is het aannemelijk dat het zich uiteindelijk, net als andere coronavirussen, zal ontwikkelen tot een virus dat bij de meeste mensen alleen nog een milde verkoudheid veroorzaakt. Maar echte garanties zijn niet te geven. ‘Ik denk dat we niet echt weten welke richting het opgaat met dit virus,’ zei evolutiebioloog Stephen Goldstein van de Universiteit van Utah hierover. ‘We hebben geleerd dat het heel, heel moeilijk, zo niet onmogelijk is om het evolutionaire traject van dit virus te voorspellen.’