De seksuele moraal onder studenten is veranderd. De soa is genormaliseerd en het condoomgebruik keldert. Bij de GGD-testpoli’s lopen de wachttijden op.
‘Chlam’, ‘gon’ en ‘herpie’ – afkortingen voor chlamydia, gonorroe en herpes – maken deel uit van het dagelijkse vocabulaire van studenten. Soa’s – seksueel overdraagbare aandoeningen – lijken daar genormaliseerd, niemand kijkt meer vreemd op als er een ‘baalbelletje’ wordt gepleegd. Daarin wordt een bedpartner gewaarschuwd voor een soa.
In sommige kringen wordt zelfs gesproken over ‘the big five’, waarbij het hebben van meerdere soa’s een soort statussymbool is. Toch heerst er tegelijk een taboe: studenten willen er liever niet openlijk over praten en niet met naam en toenaam worden genoemd.
In de jaren zeventig en tijdens de aidscrisis heerste er angst voor soa’s, maar die is grotendeels verdwenen. Soa’s zijn dankzij de medische vooruitgang niet langer levensgevaarlijk en goed te behandelen. Dat weten jongeren en dus is de heersende gedachte dat er ‘niets is om je zorgen over te maken’. Even langs de GGD voor een pilletje – zo simpel voelt het voor veel jongeren.
Dus zijn de cijfers aan een verontrustende opmars bezig. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) meldt een stijging van het aantal gevallen van chlamydia en gonorroe bij jongeren onder de 25 jaar. Die wordt grotendeels toegeschreven aan het afnemende condoomgebruik.
Condoomgebruik
Uit onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie blijkt dat slechts 57 procent van de Nederlandse jongens een condoom gebruikt, tegenover 52 procent van de meisjes. Daarmee scoort Nederland slechter dan de rest van Europa. Gemiddeld gebruikte in 2022 61 procent van de jongens een condoom. Bij de meisjes was het condoomgebruik 57 procent.
Iedereen gaat gewoon regelmatig testen
Studenten herkennen dit. Manou (22) vertelt dat zij niemand kent die een condoom gebruikt. ‘Ik heb hem zelf altijd in mijn portemonnee, maar nog nooit gebruikt. Ik bedenk vaak niet eens dat ik hem bij me heb en maak me nooit zorgen. Iedereen gaat gewoon regelmatig testen.’
Volgens Daan Kuypers (60), verpleegkundige seksuele gezondheid bij de GGD, zien jongeren het condoom vooral als een obstakel in plaats van als een hulpmiddel, zeker bij wisselende partners. ‘Daardoor neemt niet alleen de kans op soa’s toe, maar ook op ongeplande zwangerschappen,’ zegt hij.
Meeste positieve uitslagen: Chlamydia
Het Centrum voor Seksuele Gezondheid en Rutgers, het landelijke kenniscentrum voor seksualiteit, melden zorgwekkende trends. In 2023 lieten 12 procent van de jongens en 18 procent van de meisjes zich bij de GGD testen op een soa. Van hen bleek 21 procent positief – een percentage dat gelijk is aan 2022. De meeste positieve uitslagen waren voor chlamydia. Echt zorgelijk was het aantal positieve gonorroe-uitslagen, dat met 31 procent flink steeg.
Uit het Rutgers-onderzoek Seks onder je 25e blijkt dat 20 procent van de meisjes en jonge vrouwen geen enkele vorm van anticonceptie gebruikt. Veel anderen gebruiken alleen hormoonvrije anticonceptiemiddelen en hormoonvrije methoden, zoals vroegtijdig terugtrekken (de ‘voor het zingen de kerk uit’-methode) en het bijhouden van vruchtbare dagen.
‘Daarnaast weten veel jongeren simpelweg niet hoe ze een condoom correct moeten gebruiken,’ zegt Koenraad Vermey, onderzoeksleider bij Soa Aids Nederland. ‘Ze lopen rond met vragen, maar willen niet afgaan bij hun bedpartner. Dus dan gebruiken ze het maar niet.’
Druk op de zorg rondom soa’s neemt toe
Door de toename in onveilige seks neemt de druk op de soa-zorg toe. De wachttijden bij de GGD lopen in sommige steden op tot enkele maanden. In studentensteden als Leiden, Delft en Groningen was het soms voor de feestdagen al niet meer mogelijk om in februari 2025 een afspraak in te plannen.
Jongeren kunnen sneller terecht bij de huisarts, maar daar kost een test gemiddeld zo’n 150 euro. Dit gaat via de zorgverzekering en wordt vergoed, maar gaat wel af van het eigen risico. Veel studenten wachten dan liever, zelfs bij klachten.
Juist lang rondlopen met klachten kan schadelijk zijn. Een onbehandelde syfilisinfectie kan organen beschadigen. Vrouwen met chlamydia- of gonorroe-klachten lopen een verhoogd risico op onvruchtbaarheid of een buitenbaarmoederlijke zwangerschap.
‘Het systeem is niet bedoeld om te shoppen tussen poli’s’
Kuypers ziet dat studenten wel willen testen en dan naar GGD-poli’s buiten hun eigen stad reizen om te worden geholpen. Vaak gaan ze naar poli’s bij hun ouderlijk huis. ‘Het systeem is niet bedoeld om te shoppen tussen poli’s, maar het is wel positief dat jongeren hun weg zoeken in het soa-zorgstelsel,’ zegt hij.
Jaarlijks worden 200.000 jongeren seksueel actief. Volgens het RIVM is het noodzakelijk om nationale campagnes te lanceren met een positieve boodschap: geniet van seks, maar doe het veilig. Ook is meer aandacht nodig voor praktische voorlichting, bijvoorbeeld over het condoom omdoen. Vermey: ‘Alleen door vertrouwdheid te creëren, krijgen jongeren meer vertrouwen in het gebruik ervan.’ Expertisecentrum Rutgers ondersteunt de oproep van het RIVM.
SOA: Aanvullend onderzoek is nodig
Staatssecretaris Vincent Karremans (Preventie, VVD) schreef vorig jaar oktober aan de Tweede Kamer dat hij eerst aanvullend onderzoek wil, voordat hij ingaat op de wens van het RIVM om een nationale campagne over voorbehoedsmiddelen te lanceren. Volgens Karremans zijn er op dit moment genoeg andere initiatieven.
Toch konden die niet voorkomen dat sinds de laatste grootschalige campagne over veilige seks, ruim tien jaar geleden, het condoomgebruik daalt en het aantal soa’s stijgt. Ondanks de jeuk kiezen jongeren voor gemak.