De feiten: EAT-Lancet-rapport schetst voedselsysteem waarmee de wereld vooruit kan
Bron: EAT-Lancet CommissionDe Britse EAT-Lancet-commissie heeft alle beschikbare kennis samengevat over wat zij beschouwt als gezonde, duurzame en rechtvaardige voedselsystemen. Het eerste rapport werd in 2019 gepubliceerd, op dinsdag 2 oktober verscheen de nieuwste versie.
The Lancet is een internationaal medisch tijdschrift dat wetenschappelijk onderzoek en gezondheidsnieuws publiceert. De EAT-Lancet-commissie is geen beleidsorgaan, maar is invloedrijk richting politiek en bedrijfsleven.
De commissie krijgt financiering van een reeks bedrijfsgerelateerde en non-gouvernementele organisaties als de IKEA Foundation, de Rockefeller Foundation, de Wellcome Trust, de Novo Nordisk Foundation en de Gates Foundation. De financiers hadden volgens de auteurs geen rol in de studie of invloed op de tekst.
Het rapport is een particulier initiatief zonder enig officieel mandaat, maar overheden, bedrijven en instellingen gebruiken het als referentie bij voedsel-, klimaat- en gezondheidsbeleid.
Planetary Health Diet
In 2019 introduceerde de commissie het Planetary Health Diet (PHD): overwegend plantaardig, met beperkte hoeveelheden vlees en zuivel en weinig suiker, zout en verzadigd vet.
De update van 2025 houdt die kern overeind en voegt er twee zaken aan toe: sociale rechtvaardigheid (betaalbaarheid, toegang, arbeidsomstandigheden) en concrete grenzen aan het voedselsysteem die markeren hoeveel druk het voedselsysteem zou mogen leggen op klimaat, biodiversiteit, water en nutriënten.
Wat de commissie voorstelt
De commissie stelt dat zonder verandering in wat we eten én hoe we produceren, klimaat- en natuurdoelen niet haalbaar zijn. Een wereldwijde verschuiving richting het Planetary Health Diet kan miljoenen vroegtijdige sterfgevallen per jaar voorkomen en tegelijk de druk op land en water verminderen.
In de praktijk betekent dit:
- Veel minder (rood of bewerkt) vlees (maximaal 100 gram per week) en meer groente, fruit, peulvruchten en noten.
- Schonere en efficiëntere productie waarbij nutriënten via een kringloop terugkomen in de bodem.
- Halvering van voedselverspilling.
- Stoppen met ontginnen van natuur ten gunste van landbouw.
Wie zegt wat over het voedseladvies?
Bron: Wageningen University, Line Gordon, Johan Rockström, FWI- ‘Zelfs als we fossiele energie volledig uitfaseren, kan voedsel ons over 1,5 graad Celsius duwen. Zonder transformatie redden we het niet,’ zegt Johan Rockström (co-voorzitter van de EAT Lancet Commissie).
- ‘Het PHD is ontworpen voor gezondheid, níet als duurzaamheidsscore, maar hij is compatibel met veel keukens en culturen,’ zegt Line Gordon, EAT-Lancet-commissielid.
- ‘Het Verenigd Koninkrijk moet inzetten op plant-rijk met vlees en zuivel. Volg je dat, dan verbeter je gezondheid én reduceert 30 procent emissie, zonder rigoureuze uitsluiting,’ zegt de Britse organisatie voor landbouw- en vlees/zuivelpromotie.
- Wageningen University & Research: ‘Wereldwijde voedselsystemen gaan planetaire grenzen te buiten.’
EW's visie: Focus op vlees overschaduwt aanbevelingen
Door: Bram Hahn, redacteur VoedingAmbitie kan de EAT-Lancet Commissie niet worden ontzegd. Waar wetenschappers doorgaans focussen op een klein, specifiek deelterrein van hun onderzoeksgebied, probeert dit rapport juist alle aspecten van de wereldvoedselvoorziening in samenhang te zien en te beoordelen.
Daar valt veel voor te zeggen, juist omdat maatregelen op het ene vlak gevolgen kunnen hebben op een ander vlak. Wat gezond is voor de aarde, is nog niet per se gezond voor de mens. De auteurs hebben daarom, meer dan in het eerste rapport, gezocht naar balans – ook bij strijdige belangen.
Omstreden vleesadvies
De meeste aandacht trok uiteraard het draconische advies om vleesconsumptie te beperken tot nog geen 100 gram per week. Dat is net één hamburgertje.
Dat is zeker in landen met een stevige vleesconsumptie flink schrikken. Gemiddeld at een Nederlander in 2023 ongeveer zeven keer die aanbevolen hoeveelheid, blijkt uit cijfers van Wageningen Economic Research. Logisch dat burgers met deze boodschap het gevoel krijgen dat hen iets wordt afgepakt.
De argumenten om te minderen met vlees zijn divers. Dat de productie van vlees een groot beslag legt op natuurlijke hulpbronnen en energie is bekend. De productie van voer vereist veel landbouwgrond, er is veel drinkwater nodig en vee draagt bij aan de uitstoot van broeikasgassen.
Hoe (on)gezond is vlees echt?
Daar wordt aan toegevoegd dat rood en bewerkt vlees niet gezond is. Maar dat moet in perspectief worden geplaatst. Vlees bevat tal van nuttige voedingsstoffen, de meeste mensen vinden het erg lekker en het past volgens het Voedingscentrum in een gezond voedingspatroon.
De laatste jaren is er veel aandacht voor het gegeven dat rood en bewerkt vlees (rundvlees, varkensvlees, worst, vleeswaren) de kans op kanker vergroten. Dat klopt, maar die mogelijke gezondheidsschade is beperkt, en niet te vergelijken met zaken als alcohol of tabak.
Verstandige adviezen onderbelicht
De focus op vlees haalt in de media de aandacht weg van andere conclusies en aanbevelingen uit het rapport. Die zijn verstandig en minder controversieel. Efficiënter en schoner produceren. Wie kan daar tegen zijn?
Minder natuur ontginnen om er landbouwgrond van te maken? Jazeker, als je tegelijk meer opbrengst uit het bestaande landbouwareaal haalt. De helft minder voedsel verspillen? Natuurlijk, doen.
Kortom: een ambitieus rapport, en zo hoort het ook bij zo’n wetenschappelijke exercitie.
Maar als het van papier naar praktijk moet, is er vooral winst te boeken met haalbare en betaalbare maatregelen waar draagvlak voor is. Dus beter een beetje dimmen met die kruistocht tegen vlees en focus op verspilling tegengaan, slimmer en schoner produceren, geen nieuwe natuur omploegen, en gezond eten makkelijker en goedkoper maken.
Betaalbaar en gezond eten… het kan wél