Patseraanpak succesvol, wel kritiek in Amsterdam: ‘Schijn van etnisch profileren’

Het afgelopen jaar heeft het Openbaar Ministerie voor 261 miljoen euro aan spullen en geld in beslag genomen bij criminelen. Dat komt voor een deel doordat de zogenoemde ‘patseraanpak’ aanslaat. De politie neemt opvallend dure auto’s en designerkleding af als de eigenaar niet kan verklaren hoe hij hieraan is gekomen. De aanpak heeft succes in Rotterdam, maar de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema wil er niet aan. Vier vragen en antwoorden over de patseraanpak.

Waarom is burgemeester Halsema tegen?

De patseraanpak krijgt al langer kritiek vanuit de politiek en andere instanties. De Rotterdamse Ombudsman, Anne Mieke Zwaneveld, sprak in 2018 tegenover dagblad AD van een ‘hellend vlak’. Zij wees erop dat het niet verboden is om in een dure jas of met een dure tas over straat te lopen, en dat het voor agenten moeilijk is om ter plaatse te bepalen of de spullen zijn gekocht met illegaal verkregen geld of niet. Het gevaar dat de controle van burgers gebeurt op basis van bijvoorbeeld huidskleur (etnisch profileren) noemde zij groot. Desondanks zette de gemeente Rotterdam de patseraanpak door. Met succes (zie punt 2).

Deze week kwam de kwestie aan de orde in Amsterdam. Nota bene de lokale PvdA pleit, na het succes in Rotterdam, voor invoering van de patseraanpak in de hoofdstad. Maar burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) wil er niet aan omdat zij vindt dat de methode de ‘schijn van etnisch profileren’ wekt. Zij vreest gevoelens van ‘ontheemding, miskenning of discriminatie’ bij Amsterdammers die worden gecontroleerd, schrijft De Telegraaf.

Annabel Nanninga, fractievoorzitter van Forum voor Democratie, wees de burgemeester erop dat zij ‘zélf suggereert dat criminele patsers etnisch profileerbaar zijn. En ook: wat BOEIT het, plukken en aanpakken dat tuig!’ twitterde Nanninga.

Hoe werkt de patseraanpak in Rotterdam?

Het achterliggende idee is dat een specifieke groep veel waarde hecht aan bijvoorbeeld merkkleding, maar meestal geen geld heeft om die te betalen en zich daarom laat verleiden tot criminaliteit. Door bij burgers te controleren waar de spullen vandaan komen en hoe die zijn betaald, hoopt de politie de criminelen eruit te pikken.

Het idee van het afpakken van dure spullen komt van een agent in de Rotterdamse wijk Delfshaven. In de stad is criminaliteit onder jongeren al lang een probleem. Om duidelijk te maken dat misdaad niet loont, moeten ‘verdachte’ Rotterdammers zich daarom sinds begin 2018 verantwoorden voor hun dure spullen.

Ook houdt de gemeente maandelijks controle-acties. Samen met de douane en de Belastingdienst houdt de politie bestuurders van dure auto’s aan. Daarbij worden vaak tientallen wapens en grote hoeveelheden drugs en geld in beslag genomen.

In een interview met Elsevier Weekblad zei Vincent Karremans, fractievoorzitter van de VVD in Rotterdam, al dat de aanpak helpt omdat het jongeren hun materiële statussymbolen afneemt. ‘Vooral in de Marokkaanse en Turkse hoek, en ook de Antilliaanse, is het belangrijk om te pronken met dure spullen. Je moet de rolmodellen in zulke buurten, die dure jassen dragen, dikke auto’s rijden en geld verbrassen in shishalounges, keihard aanpakken.’

In november riep de landelijke VVD op om de Rotterdamse aanpak over te nemen.

Hoe verloopt het afpakken van geld en spullen?

De Fiscale Inlichtingen en Opsporingsdienst (FIOD) en de politie werken nauw samen bij de inbeslagname van goederen en geld. Samen doorzoeken zij huizen en auto’s van verdachten. In beslag genomen designeritems zoals schoenen, jassen en tassen worden vervolgens aangeboden op de veilingsite BVA Auctions. Een auto wordt zo snel mogelijk geveild, omdat die zo’n 2 procent per maand in waarde daalt.

Designeritems worden eerst getest op echtheid voordat ze worden aangeboden op de website. Omdat er bij opsporingsinstanties tot nu toe weinig aandacht was voor dure designeritems worden opsporingsambtenaren speciaal getraind om die te herkennen. Zo kunnen er meer spullen van criminelen worden afgenomen.

Dat levert de staat veel geld op: in 2019 ‘plukte’ justitie criminelen liefst voor 261 miljoen euro, voor een deel dankzij gerichte controles van ‘patsers’. Volgens het OM mag misdaad niet lonen en zorgt deze aanpak ervoor dat criminelen rechtstreeks worden geraakt in hun portemonnee. Afpakofficier van justitie Joost van Bree zegt dat niet alleen de criminelen hiermee worden geraakt, maar ook hun partners. Doordat hun spullen worden afgenomen, begrijpen daders dat ze niet overal mee wegkomen en lijden ze gezichtsverlies.

Waar gaat die afgepakte 261 miljoen euro naartoe?

Geld dat in beslag is genomen, gaat de staatskas in als de verdachte schuldig is bevonden. Tot die tijd wordt het opgeslagen in een geheime kluis, meldt RTL nieuws. Voordat het geld in die kluis in gaat, worden er vingerafdrukken van genomen. Die kunnen later dienen als bewijsmateriaal in het proces.

Daarnaast test justitie of het geld echt is. Uiteindelijk zet het Openbaar Ministerie (OM) het geld op een speciale rekening van de overheid en dient het als extraatje voor de staatskas. Als er slachtoffers zijn gevallen tijdens het buitmaken van het criminele geld, wordt een deel van het door justitie ingenomen geld gebruikt als schadevergoeding voor de slachtoffers.