Woensdag 6 mei is het 18 jaar geleden dat Pim Fortuyn werd vermoord. De dader, milieuactivist Volkert van der Graaf, werd gepakt en veroordeeld wegens moord tot een celstraf van 18 jaar. Dat maakt 6 mei 2020 tot een symbolische datum.
Tegen Van der Graaf was een levenslange gevangenisstraf geëist. Dat was pittig voor een enkelvoudige moord, maar volgens de aanklager was ook sprake van een aanslag op de democratie. De rechter kwam tot een vonnis van 18 jaar, omdat hij terughoudend wilde zijn met levenslang, omdat Van der Graaf nooit eerder was veroordeeld en omdat uit een psychologisch rapport bleek dat de kans op herhaling klein was.
Lees ook dit commentaar van Eric Vrijsen: Sorry, Pim. Jouw moordenaar vangt 2.829 euro en dat is ratio
Weliswaar waren in Van der Graafs huis op de Veluwe ook grondstoffen voor explosieven gevonden en werd eventuele betrokkenheid onderzocht bij een eerdere moord op een milieuambtenaar, maar dat leidde niet tot een levenslange celstraf. Bij zo’n straf was er tevens geen kans op vervroegde vrijlating. Levenslang is echt levenslang. Vandaar dat de rechter daarvan afzag: ‘In dit geval is dat niet in overeenstemming te brengen met de doelen die een strafoplegging heeft te dienen.’
Nooit berouw
Na twaalf jaar had Van der Graaf twee derde deel van zijn straf uitgezeten en kwam hij – onder voorwaarden – vrij. Al vanuit de cel en later toen hij weer op vrije voeten was, voerde hij allerlei juridische procedures tegen Justitie. Dat stemde de aanhangers van Pim Fortuyn bitter. Van der Graaf toonde nooit berouw voor zijn daad en het leek of hij dat met al die procedures nog eens wilde onderstrepen.
Lees ook de taalrubriek van René van Rijckevorsel: Volkert, een voornaam die zal wegkwijnen
Hij stond natuurlijk in zijn recht. In een rechtsstaat verdienen ook gedetineerden en ex-gedetineerden bescherming van de wet. Maar aan de andere kant: wetten zijn de muren van de staat. Die muren staan op een fundering van democratische normen en waarden. In niets toonde Van der Graaf dat hij tijdens zijn straf was bekeerd tot die fundamenten. Onlangs haalde hij nog een schadeclaim tegen Justitie binnen. Een dikke twee mille, vanwege een ontbrekende handtekening.
Stelsel van bewaken
Na de moord kwam er een niet zo bevredigend onderzoek naar de falende beveiliging van Fortuyn. Maar het kabinet Balkenende I besloot tot een nieuw stelsel van bewaken en beveiligen. Politici werden voortaan beter beveiligd.
Lees ook de toespraak die Afshin Ellian in 2017 hield tijdens een hommage aan Pim Fortuyn: Zelfs zijn voormalige tegenstanders missen Pim Fortuyn
Geert Wilders (PVV) en Ayan Hirsi Ali (VVD) werden ondergebracht in voormalige gevangenissen, militaire complexen en safehouses. Vreselijk, maar het was nodig. Bedreigde publicisten werden pas na de moord op Theo van Gogh in november 2004 beter beschermd.
Op de sterfdag van Pim Fortuyn gaan de gedachten onvermijdelijk ook naar de politiek van de afgelopen 18 jaar. Het landschap is ingrijpend veranderd. De middenpartijen slonken. De VVD verloor het monopolie op rechts. Rechtse protestpartijen – Trots op Nederland, PVV, FVD – kwamen op en vielen weer terug. Echt meeregeren deden ze nooit, afgezien van een korte gedoogcoalitie van VVD en CDA met PVV tussen 2010 en 2012. Door het taboe op het regeren met rechts, zijn VVD en CDA feitelijk aangewezen op de steun van links. In achttien jaar is de politiek als geheel misschien naar rechts opgeschoven, maar de opeenvolgende kabinetten deden dat niet.