Door een ruzie tussen de 27 regeringsleiders zal het coronaherstelfonds van 750 miljard euro van de Europese Unie voorlopig geen euro uitbetalen. EU-voorzitter Duitsland wil de eis dat landen alleen geld ontvangen als ze de democratie en rechtsstaat respecteren, versoepelen. Premier Mark Rutte weigert daarom het in juli overeengekomen herstelfonds ter ratificatie voor te leggen aan de Tweede Kamer. De Poolse en Hongaarse premier dreigen juist het herstelfonds te vetoën als er geen versoepeling komt.
Vier dagen hadden de regeringsleiders van de 27 EU-landen in juli nodig om tot een megacompromis te komen over enerzijds een door Duitsland en Frankrijk gewenst coronaherstelfonds van 750 miljard euro en anderzijds een nieuwe zevenjarige EU-begroting van ruim 1.000 miljard euro. Tijdens die top hamerden de nettobetalers Nederland, Zweden, Oostenrijk en Denemarken op condities voordat zij zouden instemmen met het herstelfonds. Landen die geld willen uit het fonds moeten hervormen en de democratie en rechtsstaat (samen: rechtsstatelijkheid) respecteren. De eerste eis was gericht op Zuid-Europa, de tweede op Oost-Europa.
Lees ook dit spraakmakende omslagverhaal van Jelte Wiersma: Geen stuiver extra naar Zuid-Europa
De vier kregen in hoofdlijnen wat ze wilden. Maar sindsdien proberen vooral de Hongaarse premier Viktor Orbán (Fidesz) en de Poolse premier Mateusz Morawiecki (PiS) de rechtsstatelijkheids-eisen te versoepelen. Zij dreigen de oprichting van het herstelfonds te blokkeren.
De Duitse bondskanselier Angela Merkel (CDU), het tweede half jaar van 2020 EU-voorzitter, heeft naar dat dreigement geluisterd en de eisen zo versoepeld dat het erg moeilijk wordt voor de Europese Commissie om transfers naar die landen te blokkeren. Ook wordt de positie van Hongarije en Polen in de Europese Raad versterkt en kunnen zij blokkades voor transfers uit het herstelfonds eenvoudiger saboteren. Hongarije zou ruim 6 miljard euro krijgen, Polen bijna 27 miljard.
Tweede Kamer tegen herstelfonds bij versoepeling
Maar door de ruzie kan het fonds niet worden opgericht. Geld is dus nog niet uit te delen of uit te lenen. Een fiks aantal nationale parlementen moet het compromis van juli over het coronaherstelfonds nog ratificeren. De Tweede Kamer en andere parlementen (Zweden, Denemarken, Finland) stemmen naar verwachting tegen als er wordt gemorreld aan het compromis van de regeringsleiders van juli.
Deze parlementen zijn sowieso sceptisch. Het herstelfonds – 390 miljard euro giften, 360 miljard euro aan leningen aan EU-landen – zou moeten worden gefinancierd uit belastingen op onder meer plastic. En door de Commissie geld te laten lenen dat op termijn door nationale regeringen via de EU-begroting wordt terugbetaald. Daarmee zijn twee fundamentele principes die vooral in Noord-Europa worden gekoesterd, gesneuveld. Die twee principes zijn: geen EU-belastingen, geen gezamenlijke leningen.
Meer over dit onderwerp
Het corona-herstelfonds doorgelicht: hoe worden miljarden verdeeld?
Kwestie op de agenda op
EU-top donderdag en vrijdag
Zuid-Europese EU-landen die veel geld uit het coronafonds zouden krijgen, zeggen dat landen als Nederland de rechtsstatelijkheid als excuus gebruiken om het fonds te torpederen. De kwestie staat op de agenda van de regeringsleiders die donderdag en vrijdag in Brussel bijeen zijn. Een vergelijk is niet in zicht. Of het coronaherstelfonds er ooit komt, is daarmee onzeker geworden.