In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen zet EW de standpunten van diverse partijen over belangrijke thema’s op een rij. Wat staat in de verkiezingsprogramma’s over de Europese Unie? Correspondent Jelte Wiersma van EW vat het samen.
Lees ook: Wat willen partijen met de huizenmarkt?
VVD
De VVD zet burgers meteen al op het verkeerde been door te spreken van Europese samenwerking. Dat is nogal curieus, want de EU is juist zo’n uniek geheel omdat het expliciet niet gaat over samenwerking maar over integratie. De VVD wil dat Nederland de positie die het Verenigd Koninkrijk in de EU had, overneemt. Dat is een nogal ongelukkige vergelijking. Britse regeringen namen meestal minderheidsposities in, bleven buiten de euro en Schengen en de frustratie over de EU leidde tot de Brexit. De VVD ziet de EU vooral als een markt. Zij wil handelsbelemmeringen binnen de EU wegnemen en meer handelsverdragen met niet-EU-landen sluiten. Verder wil de partij van demissionair premier Mark Rutte geen extra transfers naar Zuid-Europa en geen hogere Nederlandse afdracht aan de EU-begroting. Na fel verzet van Rutte in juli 2020 tekende die toch voor verdere transfers van Nederlands belastinggeld naar Zuid-Europa en de EU-begroting. Onder Rutte bleek het VVD-verkiezingsprogram weinig waard. Belangrijk punt is nog dat de VVD wil dat de EU een eenvormiger buitenlands beleid voert en militair meer gaat samenwerken en gezamenlijk missies uitvoert. Ook blijft de VVD hameren op hervormingen en solide financieel beleid in euro- en EU-landen om het blok als geheel welvarender te maken.
PVV
De PVV wil uit de EU en daarmee uit de euro om weer nationale democratische controle over immigratie, geld en wetten te krijgen. De Nexit-dag moet een nationale feestdag worden.
CDA
Het CDA zet de burger ook al op het verkeerde been door in te zetten op een op waarden gebaseerde EU. Maar welke waarden? Daar is in de EU al eindeloos discussie over en ook de opstellers van het CDA-program kwamen er niet uit. Het CDA wil dat in de EU kopgroepregio’s moeten kunnen ontstaan die al iets gezamenlijks doen waar niet alle landen aan mee willen doen. Meer maatwerk en minder uniformiteit, noemt het CDA dit. Voorbeelden worden niet gegeven.
Over transfers waaraan het al jaren meewerkt, spreekt het CDA wijselijk niet. De partij van demissionair minister van Financiën Wopke Hoekstra meldt expliciet dat de Europese Centrale Bank een te grote broek heeft aangetrokken, terug moet in zijn hok en dat regeringen daarvoor solider financieel beleid moeten voeren. Opmerkelijk voorstel is om komen tot een Europese veiligheidsraad met het Verenigd Koninkrijk. Dit om Europa, dus niet de EU, krachtiger op het wereldtoneel te laten opereren. Naarwat die veiligheidsraad precies moet doen, blijft het overigens gissen. Het CDA wil een EU-zetel in de VN Veiligheidsraad. Op welke wijze de opvattingen van de EU dan moeten worden vastgesteld, blijft onvermeld. Net zoals de VVD wil het CDA meer Europese militaire samenwerking, maar geen Europees leger. Het CDA wil een EU-Afrika-strategie om immigratie uit Afrika te voorkomen.
D66
In tegenstelling tot het CDA slaagt Sigrid Kaags D66 er wel in duidelijkheid te verschaffen over wat Europese waarden zouden zijn: democratie, rechtsstaat en bescherming van mensenrechten. D66 is ook helder over wat het wil: een nieuw Europees Verdrag om daarmee meer macht van Den Haag en andere nationale regeringssteden over te hevelen naar Brussel, Luxemburg, Straatsburg en Frankfurt. Zo komen er Europese kieslijsten, krijgt het Europees Parlement het recht zelf wetten voor te stellen, de voorzitter van de Europese Commissie wordt direct gekozen door burgers in een soort presidentsverkiezing. Het vetorecht in de Europese Raad van Regeringsleiders over buitenlands beleid wordt net zoals bij VVD en CDA (deels) afgeschaft.
Dat veel diplomaten D66’er zijn, was al bekend en dat leidt in het D66-program tot een expliciete oproep om meer geld aan diplomaten te geven, het openen van Nederlandse scholen overzee en nog wat arrangement die diplomaten graag zouden genieten. Wat al dat extra personeel moet gaan doen, is onduidelijk. Dat geldt ook voor de bewindspersoon voor Europese Zaken die D66 voorstelt. D66 wil de Balkan-landen bij de EU, maar Turkije niet. D66 wil een EU-winstbelasting.
GroenLinks
De partij van voorman Jesse Klaver wil meer transfers naar Zuid-Europa onder het mom van solidariteit. GroenLinks wil een minimumwinstbelasting op EU-niveau vastleggen, stoppen met de toetredingsonderhandelingen met Turkije. De Balkan-landen mogen uiteindelijk wel bij de EU. Ook GroenLinks wil net als D66 een verdragswijziging om het Europees Parlement wetsvoorstellen te kunnen laten doen. GroenLinks spreekt in tegenstelling tot de VVD wel van Europese integratie en wil daarmee doorgaan, mede om los te komen van de Verenigde Staten. Opmerkelijk voor een pacifistische partij: GroenLinks wil militaire samenwerking van EU-landen waarbij Nederland zich specialiseert. Waarin is niet duidelijk.
SP
De SP van Lilian Marijnissen wil ook een nieuw EU-verdrag, maar dan om tot een samenwerkende EU te komen, niet een integrerende. Macht terug naar de natiestaten aldus, onder meer door nationale parlementen het recht te geven te stemmen over handelsverdragen. Dit nieuwe verdrag moet aan burgers worden voorgelegd in een referendum. De SP wil de Europese Commissie afschaffen en het Europees Parlement wordt een ontmoetingsplek van nationale parlementsleden. De euro is onhoudbaar volgens de SP en dient te worden vervangen. Door wat is niet duidelijk. Uitbreiding van de EU wil de SP uitdrukkelijk niet.
PvdA
De PvdA is opvallend summier over de EU. Van een partij met een grote internationale traditie is weinig over. ‘Europa’ moet beschermen tegen grote bedrijven, sociale en mensenrechten waarborgen. Veel verder komt Lilianne Ploumens PvdA niet. Enige puntje in navolging van VVD en D66 is dat het af wil van veto’s over het opleggen van sancties aan niet-EU-landen en andere buitenlandse kwesties.
ChristenUnie
Gert-Jan Segers’ ChristenUnie wil een verdragswijziging om duidelijk af te bakenen wat de EU doet en wat de natiestaat. In Straatsburg mag het Europees Parlement niet meer vergaderen. De ChristenUnie wil strategische onafhankelijkheid van China en Rusland. Om dat laatste te bereiken, wil het stoppen met Nordstream 2, de gaspijp in aanleg van Rusland naar Duitsland waarin Nederland indirect participeert. De toetredingsonderhandelingen met Turkije worden beëindigd. De ChristenUnie heeft een speciaal blokje: Hoe verder met de euro? De partij is zowel positief als negatief over de eenheidsmunt, maar concludeert: ‘Zolang Duitsland in de euro zit, zit Nederland er ook in. Punt.’ De CU wil dat landen die niet aan de begrotingscriteria voldoen, uit de euro kunnen worden gezet. Het wil een onafhankelijke autoriteit die landen die te veel schulden maken, automatisch sancties kan opleggen en dat de ECB stopt met het opkopen van staatsschuld. Als regeringspartij was CU opvallend stil over deze voorstellen en liet alles waar zij tegen zegt te zijn, gewoon gebeuren.
SGP
De SGP onder leiding van Kees van der Staaij wil de EU radicaal hervormen, de macht terug naar de natiestaten en de mogelijkheid om uit de euro te stappen. Macht overdragen naar de EU kan alleen met tweederde meerderheden in Tweede en Eerste Kamer. Expliciet en als enige partij noemt de SGP het Verenigd Koninkrijk het land van ‘onze Britse vrienden’. Het Europees Parlement verliest macht en wordt een adviesorgaan, de Europese Commissie mag alleen nog voorstellen doen op instructie van regeringsleiders en ministers. Landen houden hun veto. De SGP sluit een Nexit niet uit als de EU verder blijft integreren en er geen macht teruggaat naar de natiestaten. De EU moet dienend zijn aan welvaart, vrede en veiligheid. En daarbij joods- christelijke waarden recht doen. De EU moet expliciet een blok vormen tegen Rusland en China.
DENK
Farid Azarkans DENK wil minder EU-bureaucratie en meer democratie in de EU. Details over hoe dat te bereiken ontbreken. Opmerkelijk is dat DENK de ‘Europa’ een waardengemeenschap noemt waar solidariteit, mensenrechten, democratie en rechtsstaat beter moeten worden gewaarborgd.
Partij voor de Dieren
Forum voor Democratie
Thierry Baudets Forum wil uit de EU, maar alleen na een bindend referendum waarin de meerderheid van de kiezers die opvatting steunt.
Wat wil de Europese partij Volt? Lees het hier.
JA21
Joost Eerdmans’ JA21 wil dat de EU een losser verband wordt van soevereine staten waarin economische samenwerking centraal staat. Verder moet de macht terug naar de nationale regeringssteden. De partij wil een referendum over de euro.