Omikron zal snel de overhand hebben en kan ondanks een vaccinatiegraad van circa 85 procent voor grote problemen zorgen. Hoe kan dat en wat betekent het voor de aanpak van de coronacrisis?
1. Hoe snel verspreidt omikron zich?
Veel sneller dan alle eerdere varianten. De deltavariant van SARS CoV-2 werd in Nederland voor het eerst aangetroffen in april 2021 door het RIVM. Hij bleef een tijdje op een laag niveau smeulen, waarna hij in de zomer ineens in snel tempo de tot dan toe dominante alfavariant begon in te halen en eind juni de overhand kreeg.
Het dubbeldikke kerstnummer van EW , vol diepgaande en verrassende interviews, achtergrondverhalen en reconstructies, ligt nu in de winkel!
Via onze webshop is het kerstnummer te bestellen (gratis verzending)
Over omikron is nog veel onduidelijk, maar hij is in elk geval besmettelijker, blijkt uit alle tot nu toe beschikbare data uit Zuid-Afrika, het Verenigd Koninkrijk en Denemarken. In de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng, waar omikron vermoedelijk is ontstaan, had de variant slechts twintig dagen nodig om een aandeel in de besmettingen te bereiken waar delta ongeveer 55 dagen over deed. Ook data uit het Verenigd Koninkrijk wijzen op een verdubbelingstijd van 2,5 à 3 dagen.
Tijdens een technische briefing in de Tweede Kamer duidde OMT-voorzitter Jaap van Dissel de situatie in Nederland, dat veel minder zicht heeft op de verschillende varianten dan bijvoorbeeld Denemarken. De schatting is dat begin december 1 op de 1.000 besmettingen omikron betrof, en dat deze variant binnen een maand, begin januari, dominant zal zijn. Het RIVM baseert zich daarbij op beperkte steekproeven, de zogeheten kiemsurveillance. Rekenaars buiten het RIVM denken, met een blik op omringende landen, dat het over enkele dagen al zover kan zijn.
2. Hoe effectief zijn vaccins tegen besmetting en ziekte?
Net zoals volledig gevaccineerden niet gevrijwaard bleken van het risico om toch (opnieuw) besmet te raken met het deltavirus, zo remmen de vaccins ook de overdracht van de omikronvariant niet zo goed als je zou hopen. In het geval van omikron beschermen de vaccins zelfs veel minder dan tegen delta. Van Dissel stelde dat de afname van de bescherming tegen infectie met omikron na een eerdere infectie of vaccinatie 80 procent lager ligt. Bij mensen die het vaccin van AstraZeneca kregen, is die bescherming tegen besmetting zelfs zo goed als nul. Dat maakt de discussie rond coronapaspoorten ook weer een stuk ingewikkelder.
Over de bescherming tegen ziekte, mild of zo ernstig dat ziekenhuisopname noodzakelijk is, valt nog niet zo veel hards te zeggen. Meteen na de alarmerende berichten over de snelle verspreiding van omikron in Zuid-Afrika waren er ook de sussende berichten dat het wel meeviel met het aantal zieken en de ziekenhuisopnames. Maar Zuid-Afrika heeft een andere demografie dan de meeste Europese landen. De bevolking is er gemiddeld jonger, wat zou kunnen verklaren dat er vooral milde gevallen zijn geweest. Hoe dat in Nederland uitpakt, is nog gissen.
Lees meer over aanpak van het coronavirus: Omikron doet perspectief weer verdampen
Als omikron minder ziek maakt dan delta, dan zit het probleem nog in de razendsnelle verspreiding. Dat zou namelijk betekenen dat in korte tijd toch heel veel mensen besmet raken, van wie er een aantal ziek wordt: relatief misschien minder dan bij delta, maar in absolute aantallen meer dan de zorg aankan. Van Dissel extrapoleerde een schatting uit het Verenigd Koninkrijk die erop neerkwam dat in januari weleens 600 mensen per dag in het ziekenhuis zouden kunnen terechtkomen, en 100 op de IC. Twee keer zoveel als nu het geval is.
De speciale COVID-19-gezant van de Wereldgezondheidsorganisatie, de Britse arts David Nabarro, laat er in een interview met SkyNews ook geen misverstand over bestaan dat omikron een groot probleem vormt, zelfs als deze variant vele malen ‘minder onplezierig’ is dan delta. ‘Niet eerder in deze pandemie ben ik zo ongerust geweest.’
3. Wat is ertegen te doen?
‘Boosteren, boosteren, boosteren,’ is volgens Van Dissel het devies. Want uit eerste onderzoeken blijkt dat een ‘oppepprik’ de afgenomen bescherming tot 80 procent of meer opwaardeert. Dat maakt het extra wrang dat het demissionaire kabinet zo lang heeft gewacht met het starten van de boostercampagne. Tot nu toe hebben pas circa 650.000 Nederlanders een boosterprik gekregen. Demissionair minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) kondigde afgelopen dinsdag aan dat de ambitie nu is om half januari alle volwassenen die in aanmerking komen, in de gelegenheid te hebben gesteld om een booster te halen.
Daarnaast vergadert het OMT vrijdag 17 december weer over de corona-aanpak. Tijdens de persconferentie op dinsdag en in het coronadebat woensdag lieten demissionair premier Mark Rutte (VVD) en De Jonge al doorschemeren dat er mogelijk meer maatregelen komen.
Lees ook dit commentaar: Een algehele vaccinatieplicht gaat te ver
4. Kan omikron een blessing in disguise zijn?
Een virus dat veel besmettelijker is maar minder ziek maakt, is eigenlijk precies hetgeen waar je op hoopt. Het zou evolutionair gezien ook een verklaarbare ontwikkeling zijn. Net als elk (semi-)levend organisme wil een virus bovenal één ding: zich voortplanten. Dat gaat in het geval van virussen het best en het snelst als je je gastheer makkelijk besmet, zorgt dat ze vervolgens besmettelijk zijn, maar ook weer niet zo ziek dat ze bij bosjes neervallen, want dan stopt de verspreiding. SARS-CoV-2 komt al dicht in de buurt van de blauwdruk van het ideale virus: het verspreidt zich heel snel en veel dragers hebben dagenlang nauwelijks symptomen.
Omikron verspreidt zich nog sneller, maar hoe ziek het maakt, is nog niet helemaal duidelijk. Als het echt zo blijkt te zijn dat het zich qua ziektelast verhoudt tot een verkoudheid, kan het op termijn bijdragen aan het uitdoven van de pandemie. Maar het zou onverantwoord zijn om daar nu al op te gokken.