Een nieuw probleem in de slepende problematiek om asielzoekers op te vangen. De nieuwe staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) erft een schandaal van zijn voorganger Ankie Broekers-Knol (VVD). Vlak voor het nieuwe jaar verplichtte zij vijf gemeenten om asielzoekers op te vangen. Zij had alleen geen wettelijke basis om die gemeenten daartoe te dwingen.
1. Wat heeft Broekers-Knol gedaan?
Nederland kampt met een groot tekort aan opvangplaatsen voor asielzoekers. Al maanden bedelde Ankie Broekers-Knol om extra bedden bij gemeenten. In december zette zij een rigoureuze stap. Met een ‘aanwijzing’ verplichtte zij de gemeenten Alkmaar, Enschede, Gorinchem, Venray en de regio Rotterdam om plaatsen klaar te maken voor opvang van asielzoekers. Dat was nodig, omdat asielzoekerscentrum Ter Apel tot wel drie keer zoveel mensen opving dan het aankon. De vijf ‘aangewezen’ gemeenten waren verbolgen, maar accepteerden de aanwijzing.
Lees ook: In de Eerste Kamer zei Broekers-Knol eind december al niet direct de wetsartikelen te kennen waarop zij het besluit baseerde. Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt stelde vragen over die juridische basis. Maandag 10 januari gaf de toenmalig staatssecretaris antwoord: ‘De aanwijzingen hebben geen grondslag in Nederlandse wet- en regelgeving, zoals ik gemeld heb bij de begrotingsbehandeling JenV (Justitie en Veiligheid, red.) in de Eerste Kamer op 21 december jl. Het betreft geen aanwijzing in juridische zin en de brieven hebben dan ook geen publiekrechtelijk rechtsgevolg.’
2. Waarom is er geen grondslag voor de aanwijzing?
Bij Jan Brouwer wekten de antwoorden van Broekers-Knol geen verbazing. De Groningse hoogleraar algemene rechtswetenschap wist na de aanwijzing al dat die nergens op sloeg: ‘Simpel gezegd kan bij een dreigende ramp, zoals in het asielzoekerscentrum Ter Apel, een aanwijzing worden gegeven aan de burgemeester van Ter Apel of de voorzitter van de lokale veiligheidsregio. Die aanwijzingsbevoegdheid gaat alleen om de plaats waar de ramp zich voordoet.’
Direct na de aanwijzing van Broekers-Knol spitte Brouwer, samen met zijn Amsterdamse collega Jon Schilder, de diverse wetteksten door. Zij concludeerden in een blog dat er geen enkele grond was om gemeenten zo maar te verplichten om asielzoekers op te nemen. ‘Op dit moment heeft het kabinet niet die macht.’
3. Hoe reageren de gemeenten die de asielzoekers moesten opvangen?
De Rotterdamse burgemeester en voorzitter van de Veiligheidsregio, Ahmed Aboutaleb (PvdA), zei in reactie op het nieuws dat het desastreus is voor de banden tussen Rijk en gemeenten: ‘Dit is zo slecht voor de bestuurlijke verhoudingen.’ De gemeente Enschede sprak van een ‘onwenselijke situatie’.
Lees ook dit commentaar van Gertjan van Schoonhoven: Als het om asiel gaat, lijdt Nederland aan morele overstretch
Van de vijf gemeenten was Venray de enige die geen gehoor gaf aan de aanwijzing, naast Alkmaar dat geen asielzoekers geplaatst kreeg. In de regio Rotterdam begon de gemeente Alblasserwaard asielzoekers op te vangen, net als Gorinchem en Enschede. De gemeenten willen overleg met de nieuwe staatssecretaris Eric van der Burg over de situatie.
4. Wat zijn de plannen van het nieuwe kabinet?
De aanwijzing zoals Broekers-Knol gebruikte zou vaker worden ingezet. Die wens staat in het Coalitieakkoord van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Hoe die aanwijzing vorm krijgt, staat niet beschreven.
Hoogleraar Brouwer concludeert dat het kabinet daarvoor nog wel de wettelijke bevoegdheid moet creëren. Zo’n bevoegdheid druist volgens hem in tegen een lange Nederlandse traditie waar de gemeentelijke autonomie vrij heilig is. ‘Slechts bij hoge uitzondering wil de regering hieraan tornen.’