Gemeenten worstelen met hun krappe huishoudboekje. Gezamenlijk komen ze dit jaar naar verwachting 1 miljard euro tekort. De Tweede Kamer sprak deze week in de kennismaking met de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken Hanke Bruins Slot (CDA) over de problemen en mogelijke oplossingen. Gaan gemeenten zelf meer belastingen heffen?
1. Hoe groot zijn de financiële problemen?
Accountantsorganisatie BDO analyseert jaarlijks de gemeentelijke begrotingen. Voor 2022 verwacht zij een tekort van in totaal 1 miljard euro. Volgens de accountants kampen gemeenten met structurele financieringsproblemen. Incidentele meevallers, zoals aandelenverkopen, verhullen met regelmaat de problemen.
Lees meer in EW Beste gemeenten 2021: Heerlijk wonen in stad en ommeland
Uit onderzoek van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) blijkt dat bijna de helft van de 352 gemeenten een ‘erg groot’ houdbaarheidstekort heeft: op de lange termijn dreigen zij de kosten voor gemeenschappelijke voorzieningen niet meer te kunnen betalen.
2. Waarom zijn de problemen zo groot?
Gemeenten komen op diverse manieren aan hun geld. Inwoners betalen bijvoorbeeld rioolheffing voor de afvoer van afvalwater, regenwater en het beheer van het grondwaterpeil en daarnaast een afvalstoffenheffing. Daarnaast heffen gemeenten belastingen, zoals de onroerendezaakbelasting. De belangrijkste inkomstenbron is het gemeentefonds. Via een verdeelsleutel krijgen gemeenten daaruit geld van het Rijk.
Gemeenten klagen dat het gemeentefonds de afgelopen jaren niet is meegegroeid met de uitbreiding van hun takenpakket. In 2015 decentraliseerde de rijksoverheid enkele taken. Gemeenten werden vanaf dat jaar verantwoordelijk voor de jeugdzorg en uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De vergoeding van het Rijk om die extra taken uit te voeren, blijkt elk jaar te weinig voor de kosten die gemeenten maken. Zo gaven gemeenten bijvoorbeeld in 2019 tussen de 1,6 en 1,8 miljard euro meer uit aan jeugdzorg.
3. Wat wil de nieuwe minister doen?
Voor structurele jeugdzorgtekorten geeft het Rijk de gemeenten dit jaar eenmalig een extra vergoeding van in totaal 1,6 miljard euro. Het Rijk doet dit na een oordeel van een arbitragecommissie die moest bepalen of de klachten van de gemeenten over de te lage vergoeding terecht waren.
De VNG wil met het nieuwe kabinet soortgelijke afspraken maken voor de jaren na 2022. In het Coalitieakkoord hebben VVD, D66, CDA en ChristenUnie afgesproken dat kabinet-Rutte IV gaat werken aan een ‘stabielere financiering voor de medeoverheden’. Minister Bruins Slot wil een nieuw financieringsstelsel dat vanaf 2025 in werking treedt.
4. Gaan gemeenten meer belastingen heffen?
In dat nieuwe systeem moeten de lagere overheden, zoals provinciën en gemeenten, meer mogelijkheden krijgen om zelf inkomsten te verwerven. Daarover schreef Bruins Slot aan de Tweede Kamer: ‘Onderdeel daarvan is het verkennen van de mogelijkheid voor een groter eigen belastinggebied, waarbij ook alternatieven voor de ozb en de motorrijtuigenbelasting worden meegenomen.’
Lees meer: Bekijk hoe uw gemeente scoort
Een alternatief voor de onroerendezaakbelasting kan een ingezetenenbelasting zijn. In de negentiende eeuw mochten gemeenten die ook al heffen. Huishoudens zouden dan naar grootte van het huishouden en draagkracht kunnen worden belast.
Afgelopen woensdag 26 januari sprak de Tweede Kamer over de hoofdlijnen van de nieuwe plannen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Op de vraag van Joost Eerdmans (JA21) of burgers meer belastingen gaan betalen, antwoordde de minister dat hij de discussie ‘platsloeg’. Bruins Slot wil in gesprek gaan met de medeoverheden en horen wat hun wensen zijn. Eerdmans vreest dat de onroerendezaakbelasting, die huizenbezitters betalen aan de gemeente, flink omhooggaat.
Bruins Slot liet niets doorschemeren over welke mogelijkheden gemeenten vanaf 2026 krijgen om meer inkomsten te vergaren.